Поэзия

Амма АччыгыйаМАҤНАЙГЫ УЧУУТАЛБАР Бараммат-хороммотБанаардаах сырдыккаБаҕабын толорорБастыҥныыр доҕорбун, Ааҕаммын, айхаллыырДьоллордоох тускугаУһуйан үөрэппитУчуутал убайбар – Эдэрдиир бэйэккэмЭрчимнээх сүрэхтэнЭрэйи чэпчэтэрЭҕэрдэ ыытабын! Далайым уутугарТаҥнастан сытыахпынДалаһа кэбиһэнТаһырдьа таһааркар, Алаарыйар сырдык,Айхаллаах кырдьыкАйанын суолугарАтааран киллээркэр — Эдэрдиир бэйэккэмЭрчимнээх сүрэхтэнЭрэйи чэпчэтэрЭҕэрдэ ыытабын! Баайдары бахтатарБассабыык суолунанБарартан кэрэйбэтБаараҕай санааҕа, Сырдыктыыр олохпорСырсартан хаалбакка,Өстөөҕү өһөрөнӨргөһүн тоһутан, Хааннардаах батталыХарсаммын кыайаргаХаныылаах СоюзпарХарахпын аспыккар —… Сиһилии »«Бараммат-хороммот банаардаах сырдыкка…»

Хаайыылаах Хаайыы никсигэр хатанан сытабын,Хааччах биһиктээх мин хотой уолабын.Курус доҕорум кынатын сапсыйар,Хааннаах ыһыгын таһырдьа тоҥсуйар. Аһын быраҕан, түннүкпүн өҥөйөрМиэхэ санаабыт бииргэтин өйдөтөр;Көрөр көҕүтэ, ыҥырар хаһыытаЭтиэн баҕарар: «Көтүөххэ, уолдьаста! Көҥүл көтөрдөр биһиги буолабыт!Былыт кэтэҕэр туртайар хайабыт,Онно, көҕөрөр байҕаллаах сирдэргэ,Онно көччүйэр миигинниин… тыал эрэ!» А.С. Пушкин, 1822 Баарыс Соҕотох баарыс туртаҥныыраТуманнаах байҕал… Сиһилии »Тылбаастар

АЙАР ТАЛЫЫ ЫАРЫЫТА Эмиэ ый сырдыга кумааҕыСурдурҕас суугунун суохтаатым.Сыа хаарга көй көмнөх сырылыыУот саҕа сатыырын санаатым. Айар кут кынатын дохсунаСалгыммын саймаарда аймаата,Иэйэр тыл иччитин суратаСулуһу аахтара кыйдаата. Иһигэр иитиэхтии сылдьыбытОҕотун түһэҕэр көтөҕөн,Буор кута үрэллэ сыспытынУмнубут ийэҕэ көҕүйэн, Аас тэллэх олбохпун орооммунДьыл-хонук көппөҕүн көтүттүм,Аарыктаах дүҥүрбүн охсоммунКэп туона аартыкпын көннөрдүм. Саарбыт хаас… Сиһилии »һИИНДИ ТЭТЭРЭЭТИТТЭН

(Бэргэн этиилэр) Бэйэбэр Мин үлэлэрбинБэлэмнээх киһи өйдүүр,Мин бэлиэлэрбинИлгэлээх киһи өйүүр.(К., 106 с.) Көтөҕүллүү Ийэ тылтыыннааҕын тухары –Ол омук чөл тыыннаах,Төрүт хаанааттааҕын тухары –Алгыс диэн санаалаах!(К., 119 с.) Боотур көмүскэлэ Саха олоҕо –Чараастан чараас,Саха холбоҕо –Ыраастан ыраас.(К., 229 с.) Хаар Халлаантан айылҕа сүөгэйэХаар түһэр,Иннибэр нарыннык күөгэйэКыыс иһэр…(МС., 271 с.) Ырыа Ырыа… Сиһилии »«Өйдөөх тыл биллиэ – өлбөт кэм кэлиэ!»

«ПОЭТ – ҮРҮҤ, БООТУР – ХАРА СААХЫМАТ ХАРАҔА СУОЛЛААХТАР…» КАЗАНЬ Казань үрдүнэн – былыт куруһубата, Кабаан күөлүгэр – ырам үрүҥ кубата. Бу куорат тэргэн аартыктарын анныгар Үйэлэр быыллаах ыырдара саһан сытар. Бу куорат күлүмүрдэс күөнүн күлүгэр Татаар боотурун дьэс оноҕоһо бүгэр. Манна – илин арҕаалыын илии тутуһар, Манна – баай… Сиһилии »Хабырыыс Ондороос

ЫРЫА АЙЫЫТА Ырыа айыыта сайын Хас нуоҕай умнас аайы Иһийэр уу-чуумпутук, От-мас иччитин курдук. Алгысчыт санаалаахха, Ырыаһыт дууһалаахха Айыы аартыгын тэлэ Иэйэр дииллэр илэ. Олох уохтаах сүмэтин, Туойуу кыырай сүргэтин Ол ыччат ырыатыгар Оччоҕуна алкыйар. Тылын истиҥ иччилээн Өлбөт тыынныыр бүөмчүлээн, Айымньытын ымыылаан, Айыы аналлыыр наллаан. Бэс ыйыныы ичигэс, Сөлөгөйдүү… Сиһилии »«Айыыны өйдүүр иһин…»

*** Туох да буолбатаҕын курдук Салгыы олоробун. Эн биһиги көрсүбүппүтүттэн сылтаан, Кырдьык, күн арҕааттан тахсыбатаҕа, Кыс ортото эмискэ Күөрэгэй дьырылыы туойбатаҕа, Соһуччу тоҥ хаары тобулан Тылла охсубатахтара Сааскы ньургуһуннар. Мин эмиэ, Өрүү буоларыныы, Түбүккэ-садьыкка Өрүһүспүттүү умсабын, Уохтаахтык убураабыт уостаргын Түһээбит курдук туттан кэбиһэбин… Салгыы олоруум ээ, Элэгэлдьиһэн ааһар Күннээх-дьыллаах Тэтимнээх… Сиһилии »«Күн миигин өрүү көрүө ийэлии имэрийэ…»

Кылбачыйар кыраһалаах Кыһыҥҥы тыаҕа биир түүн Унаарыйар буруолаах Ураһаҕа төрөөбүтүм. Силлиэ тыал сирилиирин, Кутаа уот тыһыргыырын Истэ-истэ ийэм миигин Бигээхтиирэ дьыбар кыһын. Ый иэдэһэ тэтэрэ Үөлэһинэн одуулуура, Ийэбиниин биһик нарын Ырыатын ыллаһара. Ыллаһара ол ырыаны Көмнөх хаардаах титирик, Иһиллиирэ ол ырыаны Чуор кулгаахтаах бэдэрим. Ол ырыаҕа уйдаран Оҕо түүлүм дайара,… Сиһилии »УРАҺАҔА ТӨРӨӨБҮТҮМ

КҮӨХ ХОНУУ Быыллаах уонна бырыылаахБылыргы ДьокуускайтанДэхси сир – күөх кырыстаахДьиктитинэн ураты. Сааһын өрүү уу ылар –Саатырдар харах далын.Үчүгэй да манна буолар –Үөһээ халлаан, сир-далай! Сотору уубут ханнар,Тот хонуу торолуйар,Көстө-көстө от анньар,Күөгэлдьийэ хамсанар. Ол иһин ааттаабыттарЭйигин Күөх Хонуунан,Бары дьоммут киэн туттарКуораппыт тыҥатынан. Кырса хаарга баттатанКылбаарыйа да сыттаргын,Силигилиэҥ күөх отунанСин биир сааһын… Сиһилии »Мин сырдык сыһыым

75-с кыстык хаардарын харахтарын уотунан                                                                         уулларан, 75-с сааскы көмүөллэрин тимир тилэхтэринэн                                                                         хамсатан, 75-с ньургуһуннарын кыайыы сыдьаайынан                                                          тылыннаран; Арҕааҥҥы кыргыһыылар хонууларыттан, Арҕааҥҥы адьарайдар арҕахтарыттан, Арҕааҥҥы төгүрүктээһиннэр иилэриттэн Хорсуннук өлбүттэр, Ыар толук буолбуттар, Сурахтыын сүппүттэр, Буорахтыын көппүттэр, Билиэҥҥэ барбыттар, Буурҕаҕа муммуттар Ким граната иитин кытаахтаабытынан, Ким быстыбыт илиитин самсаабытынан,… Сиһилии »Сахалар дивизиялара

*** Cоҕотох биир тылы этээри Поэт кэлэр бу сиргэ. Соҕотох бэйэтин суолунан тиийээри Ааһар кини уон эргиири. Баҕар, тыллыа кини эппит тыла Сүүһүнэн сүрэх тыла буолан, Хатыҥ чараҥ суугунун тэҥэ Сир үрдүн киэргэтэн. Баҕар, муммут сулус буолан Кини тыла тууйуллуо, Хара сиргэ силис тарпат Ырыатыгар тулаайахсыйан. Быһах биитин бигээн көрө… Сиһилии »«CОҔОТОХ БИИР ТЫЛЫ ЭТЭЭРИ…»

ЭБЭМ ТИКПИТ СОНО Оҕо сааһым кылгас сиэхтээх,Эбэм тикпит кыра соноДьааҥы тымныытын тулуйара,Орто дойдулуун ситимниирэ. Кыһыны оннук туоруурум –Улуу тымныы учууталлаахКыһалҕата суох сир быта,Орто дойду гражданина! Хаһан оннук санаа иҥэнГражданин буолбуппунуй?Ол сону кэтиэхпиттэн,Тымныыны билиэхпиттэн! Эбэм бэлэх ууммут эбитКиһи буолар таҥаспын,Орто дойдуга аахсылларДокумуон буолар соммун… Суох билигин ол сонум,Оннук тикпэт да буолбуттар.Баар… Сиһилии »«Хаарынан дуоһуйа хаамаллар саҥа тыллар…»

*** Киҥкиниир киэҥ халлаанКимтэн кииннээх,Хантан хааннаах,Кимҥиний эн диэбиттииХаһааҥҥытааҕар да намтаан,Киэппэр кимэн киирэн,Киһигин дуу,Киигин дуу диэнХам ылан,Ыанньыйбыт ыар санаатынЫараҥнатан аҕалан,Ынчыктатан ыйыһыннарбытЫас хараҥа түүнүгэрКөмүскүөх айылаахКим да суоҕа. Бэйэм да суоҕум. Хараҥа халлаан эрэ баараТус толкуйбун туомтуу баайан,Тута сылдьыбыппынТуманынан тумнаран,Тыалынан үрэйэн,Такырда тымныппыта,Тыыммын иһиллээриТыһыынчанан хамныыр,Тыгыалыыр тымырбарДьүлэй түүнДьиккиэр дьүүлүнЧуордаахтык чуҥкунатан,Чуумпубун үрэйэн,Быстах санааБыыстала суохБайааттаҥныырАймалҕанын тарпыта —Киэҥ… Сиһилии »«Дайыы, дьайыы, сыдьаайыы…»

Дьылҕа хаантан буолбатах,                                сүрэҕим-быарым                                               үүйэ тутан, Ытаан-соҥоон буолбатах,                           кэс санааны санаан, Кэлэн турабын                           памятник аттыгар.. Тыаллаах күн…                           көмүс күн                              саста былыт муоратыгар. Былыттар, ыар-тоҥ былыттар. Бу мин үйэм       тимир  кынатын                ситэ баттаары                     бачча үлүгэр адаарыстыгыат?! Биитэр мин         будулҕаннаах буурҕаны,                            … Сиһилии »М.К. Аммосов памятнигар санаа