Дьоппуоннар дойдуларын Нихон диэн ааттыыллар, баҕар,
ону биһиги олоҥхобутугар «үс ньүкэн түгэҕэ» диэбиппит буолаарай…
Тоҕус төгүллээх пьеса
ООННЬУУР ДЬОНО:
ЫЛДЬАА – 25 саастаах киһи.
СИЛИП – 50 саастаах киһи.
ФУМИКО – проститутка.
Йокохама куорат. 1925 сыл, кыһын.
БАСТАКЫ ТӨГҮЛЭ
Хараҥа сыана ортото аргыый аҕай сырдаан кэлэр. Ол сырдыкка Ылдьаа тобуктаан
олорор. Кини дьоппуон курдук тоҥхоҥнуу- тоҥхоҥнуу дьоппуоннуу саҥаран киирэн барар. Ылдьаа илиитигэр тэтэрээттээх.
ЫЛДЬАА. Конитива! (Ылдьаа саҥатын ис хоһооно маннык: Мин аатым Даркыылап Ылдьаа диэн. Мин сааһым сүүрбэ биэс. Ойох, оҕо диэн суох. Мин үлэ көрдүүбүн. Мин дьоппуоннуу өйдүүбүн, кыратык саҥарабын. Ону таһынан нууччалыы үчүгэйдик саҥарабын, суруйабын. Омугум – саха. Мин хайа баҕарар үлэни толоруохпун сөп, ханна баҕарар ыыттаххытына барыахпын сөп. Мин бу манна олорорбор үлэлээх буолуохтаахпын. Мин дойдубар төннөр кыаҕым суох. Онно бассабыыктар. Ол иһин онтон куотан манна олорбутум үс сыл буолла. Болҕойон истибиккитигэр махтанабын.)
Эмискэ ыраах борохуот гудогун улуйар
тыаһа иһиллэр, Ылдьаа эмискэ ах барар.
Кини дьүһүнүгэр туох эрэ курус,
санньыар санаа көстөн кэлэр.
Өр саҥата суох, ыраах иһиллэр борохуот хаһыытын иһиллээн олорор.
ЫЛДЬАА (сибигинэйэр). Тикуго-мару… Кырдьык, кини… Кумано-мару хаһыыта атын… Кэһиэхтээх уонна хатан соҕус… Оми-мару дуу? Кини эмиэ бу күннэргэ Кытайга айанныахтаах этэ… Суох, атын… Ити, кырдьык, Тикуго-мару… Уонна бүгүн өрөбүл. Ол аата, кырдьык, кини…
Өр саҥата суох олорор. Таһырдьа куорат тыаһа. Музыка, күлсүү, дьоппуоннуу саҥа иһиллэр. Аан тыаһыыр. Ылдьаа ойон турар. Тэтэрээтин кистиир. Таһырдьаттан Силип киирэн кэлэр. Кини итирик. Илиитигэр
бытыылка аҥара арыгылаах.
ЫЛДЬАА. Силип… Ханна сырыттыҥ, Силип?.. Туох буоллуҥ?.. (Пауза.) Эмиэ борохуот атаара порка сырыттыҥ дуо? Тугуҥ наадатыгар эн онно сылдьаҕын? Тоҕо?.. (Пауза.) Барыахтаах борохуот бардын ээ, онно эн тугуҥ кыһалҕатай? Баран көрөөхтөөтүн… Бэйэҕин моруу эрэ гынаҕын, куккун-сүргүн аймыыгын… (Пауза.) Син биир оттон туох да туһа тахсыа суоҕа… Биһиги бэйэбитигэр эрэ эрэниэхтээхпит. Өйдүүгүн дуо ону? Бэйэбитигэр эрэ… Манна биһиэхэ ким да кэлэн көмөлөһүө суоҕа… Ким да бэлэми аҕалан «мэйиҥ, бу баар эһиэхэ харчы, бу баар үлэ» диэн этиэ суоҕа… Манна эн биһикки иккиэбит эрэ… Өйдүүгүн дуо? Иккиэбит эрэ – эн уонна мин… Эн биһикки бэйэбитигэр эрэ эрэниэхтээхпит. Онто суох бу манна биһиги… бүтүөхпүт. Улуу дьоппуон омуга онтон туох да буолуо суоҕа, ымыр да гыныа суоҕа – икки саха өлбүтүн аайы… (Пауза.) Киһи элбэх этэ дуо?
СИЛИП. Элбэх…
ЫЛДЬАА. Биһиги билэр дьоммутуттан ким эмэ баара дуо?
СИЛИП. Варфоломеев полковник… кэргэнинээн…
ЫЛДЬАА. Варфоломеев туох диирий?
СИЛИП. Туох диэй?.. Кытаатыҥ, тулуһуҥ диэхтиир…
ЫЛДЬАА. Сөп… Оттон ол кинилэр дойдуттан тахсарга көҥүлү хайдах ылбыттарый?
СИЛИП. Сыл аҥарын быһа эккирэтиһэн уонна Харбиҥҥа баар билэр дьонноро көмөлөһөн, ыҥырыы ыытаннар көҥүллээбиттэр.
ЫЛДЬАА. Харбиннааҕы билэр дьоно диигин дуу?.. Оттон кинилэр бэйэлэрэ ханна тиийэбит дииллэрий? Эмиэ Харбиҥҥа дуо?
СИЛИП. Ээх, Харбиҥҥа…
ЫЛДЬАА. Оттон онно…
СИЛИП (быһа түһэр). Оттон эттэҕим дии кинилэргэ! Этэрбин ааһан өссө сурук суруйан биэрэн ыыттым. Биири – Харбиҥҥа, иккиһин – Мукдеҥҥа… Ол эрээри, ким билэр…
ЫЛДЬАА. Хайдах ким билэр диэн?
СИЛИП. Сылы быһа суруйан тахсыбыппыт дии, хас ый аайы иккилиитэ, үстүүтэ. Туох эмэ харда кэлбитэ дуо? Суох.
ЫЛДЬАА. Баҕар, ол суруктарбытын дьоппуоннар аара тутан ылаллара буолуо, биитэр кытайдар… Ону биһиги хантан билиэхпитий… Оттон билигин кэм эрэллээх дьонунан ыыттахпыт дии. Варфоломеев полковник тиксэриэҕэ, өскөтүн биһиги дьоммут Харбинтан ханна да көһөн хаалбатах буоллахтарына. Оннук албын-ньэгэй киһи буолуо дии санаабаппын мин кинини…
СИЛИП. Арахсарбытыгар Варфоломеев хотуна кириэһинэн ылан былаҕастабыы оҕуста. Ытамньыйда. Хайдах манна иккиэйэҕин эрэ хаалаҕыт диэтэ…
Пауза.
СИЛИП. Ылдьаа…
ЫЛДЬАА. Тугуй?..
СИЛИП (арыгытын уунар). Мэ, тукаам, ис… Ити дьоммун атааран, уйадыйан, бу арыгы ылан кэбистим. Ону эн баалаама дуу… Билэбин оттон, харчыбыт кырыымчыгын… Ону эн бырастыы гынар инигин… Мэ, Ылдьаа, ис. (Ылдьааҕа кутан биэрэр.)
ЫЛДЬАА (ылар). Чэ, оттон… Эн бэйэҕэр эмиэ кутун. Сурукпут дьоммутугар тиийэрин туһугар. Чэ… (Охсуһуннараллар. Иһэллэр.)
Пауза.
СИЛИП. Ылдьаа…
ЫЛДЬАА. Тугуй?
Пауза.
СИЛИП. Эн миигин бырастыы гын…
ЫЛДЬАА. Һы… Ол туохха?..
СИЛИП. Эйигин бутуйан, тылбынан сөрөөн, кучуйан манна аҕалбыппар…
ЫЛДЬАА. Һэ! Силип, эн хайдах буоллуҥ?
СИЛИП. Суох, Ылдьаа… Мин кэнники кэмҥэ наар ону саныыр буоллум… уонна итинник санаатахпына манна… (Сүрэҕин туттар.) Манан ыалдьар… Эн миигин бырастыы гын…
Пауза.
ЫЛДЬАА. Эн тоҕо итинник диигиний?.. Миигин оннук акаары, эбэтэр уоһугар уоһаҕа куура илик молохочуос дии саныыгын дуо? Миигин? Мин бэйэм кэлбитим манна, ким да күһэйиитинэн буолбакка! Эн биһикки манна иккиэн кэлбиппит, бэйэбит баҕабытынан буолбакка, күһэллэн кэлбиппит манна!.. Ол эрээри биһиги өссө төннүөхпүт… Төннүөхпүт! Өйдөөтүҥ дуо? Эн биһикки, иккиэн! Саха омугун кыһыл сибиэннэртэн быыһаары! Эн биһикки манна ол иһин кэлбиппит! Ону умуннуҥ дуо?!
СИЛИП. Хайдах өйдүөм суоҕай?.. Үүрүллэн… Арыычча тыын былдьаһан…
ЫЛДЬАА. Силип… Силип, тохтоо… Биһиги манна бэйэбит тыыммытын харыһыйан буолбатах, эн итинник санаама даҕаны… Биһиги төһө да хоттордорбут, төһө да сааттаахтык үүрүлүннэрбит… Биһиги саҥа Саха Өрөспүүбүлүкэтин иһин, кыһыл сибиэнэ суох Саха сирин иһин, саҥа күүс мунньунаары манна кэлбиппит!
СИЛИП. Ээ… Ол бу мунньуна сырыттахпыт…
ЫЛДЬАА. Тоҕо үгэргиигин!.. Эн ону умна оҕустуҥ дуо? Суох, мин ону хаһан да умнуом суоҕа! Хайдах дьоппуон балыксыттарын эргэ мотуордаах оҥочолоругар олорсон Айаан туманнаах кытылыттан тэйбиппитин… Эн ону умна оҕустуҥ дуо? Онно биэрбит андаҕаргын эмиэ умна оҕустуҥ дуо? Суох… Мин ону хаһан да умнуом суоҕа… Мин бу манна эрэйдэммит хас биирдии күммүн, аччык, аас-туор олохпутун барытын кинилэртэн иэстэһиэҕим! Эттэриттэн-хааннарыттан иэстиэҕим!..
Пауза.
Мин билэбин, эн мөлтөөбүккүн… Эн ыалдьан итинник саҥараҕын, мин ону барытын өйдүүбүн… Ыалдьыаҥ суоҕа дуо, бу таас дьиэ анныгар, сииктээх бадыбаалга уйаланан олорон… Ол эрээри, Силип, мин эйигиттэн көрдөһөбүн, адьас сүгүрүйэн туран көрдөһөбүн, эн аны итинник хаһан даҕаны диэмэ…
Пауза.
(Бытыылканы ылан омурдар.) Эн санааҕын түһэримэ, биһиги өрүттүөхпүт. Кытайга баар дьоннорбут биһигини булуохтара. Мин билэбин – кинилэр биһигини хайаан да булуохтара… Төрүт даҕаны сүтэрсиэ суох дьону… ити сир хамсааһына буолбатаҕа буоллар…
Пауза.
СИЛИП. Ылдьаа…
ЫЛДЬАА. Тугуй?
СИЛИП. Мин кэнники кэмҥэ наар санаан тахсабын ээ… Тоҕо биһиги манна кэлээппитин кытта ити иэдээн тахсыбытай диэн… Өр толкуйдаатым… Уонна дьэ биллим…
ЫЛДЬАА. Тоҕо?
СИЛИП. Ити барыта Дьылҕа Хаан Тойон биһиэхэ соруйан ыытар… Соруйан… Тоҕо диэтэххэ биһиги аньыыбыт-харабыт баһаам элбэх… Дьылҕа Хаан Тойон биһиэхэ кыыһырар. Дойдуларын бырахтылар диэн…
ЫЛДЬАА. Суох! Суох! Оннук буолбатах! Мин эмиэ ол кэнниттэн үгүстүк ити туһунан санаабытым… Суох, ол итинник буолбатах. Ити Дьылҕа Хаан Тойон соруйан биһиги уйаммытын-хатаммытын билээри соруйан тургутан көрөр. Киристиэс Таҥараны эмиэ Тойон Таҥара хайдах гыммытай?.. Эмиэ эрэй бөҕөтүгэр тэппитэ, соруйан, уйанын-хатанын билээри. Син биир оннук буоллаҕа дии… Өскөтүн биһиги бу иэдээнтэн дьулайбакка, өрөйөн-чөрөйөн таҕыстахпытына, оччоҕо эрэ Тойон Таҥара биһиэхэ биэриэҕэ!
Өскөтүн бу маны тулуйбакка, сынтарыйан биэрдэхпитинэ, дьэ, кырдьык, биһиги дууһаларбыт Аад Айаҕар түһүөхтэрэ…
СИЛИП. Ким билэр, доҕоор… Хайдах эбитэ буолла… Аан дойду атыйахтаах уу курдук айманара онно баар этэ… Бүтүн улахан куорат көрүөх бэтэрээ өттүгэр күл-көмөр буолара диэн… Туох баар малбыт-салбыт, харчыбыт барыта биирдэ умайдаҕа ол…
ЫЛДЬАА. Тыыннаах хаалбыккыттан үөр… Хата, куорат кытыытыгар олорор буолан быыһаммыппыт дии… Арай ортотугар баар мэндиэмэннээх дьиэлэргэ олорбуппут эбитэ буоллар баттатан дуу, биитэр баһаарга умайан өлүөх этибит…
СИЛИП. Мин саамай аһыйарым диэн эмээхсиним бокуонньук хаартыскатын сүтэрбиппиттэн… Чэ, ону хайыаҥ баарай… Ыл, тукаам, Ылдьаа, көмүлүөккэр маста быраҕан биэр эрэ, тоҥон да бардым…
Ылдьаа хибатига биэдэрэттэн чох ылан кутар. Күөдьүтэн, үрэн биэрэр. Силип кытарар чоххо илиитин саратан олорор. Ылдьаа хибати үрдүгэр турар туой иһит хаппаҕын аһан буккуйар.
ЫЛДЬАА. Билигин аһыахпыт.
СИЛИП. Тугу буһардыҥ?
ЫЛДЬАА. Балык минэ.
СИЛИП. Собо дуу, мунду дуу?
ЫЛДЬАА. Оттон мунду буолара буолуо. Мундуга маарынныыр этэ.
СИЛИП. Мунду буоллаҕына оттон ааттаах буоллаҕа дии. Чэ, сөп буолбута буолуо, сии охсуохха, аччыктааһын да барда…
Ылдьаа көһүйэттэн ылан пиалаларга кутар. Иккиэн аһыыллар.
Мунду минэ барахсан…
Силип кураанах пиалатын уурар. Оттон эмискэ сөтөллөн барар. Ыараханнык
хахсыйар. Ылдьаа кини диэки
сэрэммиттии көрөр. Силип сэниэтэ эстэн
сытынан кэбиһэр.
ЫЛДЬАА. Силип… Эн сэрэниэ этиҥ… Тоҕо бачча сииктээххэ-силбиккэ таһырдьа тахсаҕын… Сөтөлүҥ бэргиэ дии… Оттон эн бэргээтэххинэ биһиги хайыахпытый? Сэрэниэҥ этэ… Эбэтэр луохтуурдарга көрдөрөбүт дуу?
СИЛИП. Суох, Ылдьаа… Хайдах эрэ гынан ааһар ини…
Пауза.
ЫЛДЬАА. Силип… Оттон эн тоҕо кистиигин? Мин билэбин ээ, ити ыарыыны… Мин дьонум эмиэ ити ыарыыттан, сэлликтээн өлбүттэрэ. Эн биһиги кыра харчылаахпыт дии. Луохтуур ыҥыран көрдөрүөххэ буоллаҕа дии. Дьоппуон омук луохтуурдара ити ыарыыны эмтиир дьон буолуохтаахтар. (Муннуктан сууламмыт харчыны таһаарар.)
СИЛИП. Суох, Ылдьаа… Ити харчыны биһиги муҥур уһукпутугар тиийдэхпитинэ эрэ туттуох буолбуппут дии… Ити айаммыт харчыта дии… Уур, уур төттөрү…
Ылдьаа харчыны төттөрү уурар.
Ол диэн… Эн эрэ сэрэн… Аны миигиттэн сыстан бараайаххыный.
ЫЛДЬАА. Суох. Оннооҕор дьоммуттан сыстыбатаҕым. Ама, эйигиттэн сыһыннамый.
СИЛИП. Суох, Ылдьаа, син биир эн биһикки тус-туспа аһаатахпытына сатанар. Сэрэммит син биир ордук ини…
ЫЛДЬАА. Эн биһикки бу манна, дойдубутуттан кый ыраах иккиэн сылдьан бэйэ-бэйэбититтэн сэрэнсэ сырыттахпытына хайдах сатаныай? Силип… Бүгүн ханнык борохуот барбытай? Тикуго-мару дуо?
СИЛИП. Ээ, кини… Ону эн хантан биллиҥ?
ЫЛДЬАА. Мин кинилэри эндэппэккэ билэбин. Хаһыыларынан. Тикуго-мару эрэ киэнэ итинник, хайдах эрэ алаас куулатыгар атыыр оҕус айаатаан эрэрин курдук лоҥкунуур… Оттон Кумано-мару хаһыыта отой атын… Ынах ыанньыйан кэлэн маҥырыырын курдук. Хатан уонна кэһиэхтээх соҕус… Оттон Оми-мару… Силип, туох буоллуҥ? Бэргээтиҥ дуо?
СИЛИП. Суох… Мин саныыбын ээ… Билигин Мэхээлэ хайдах сылдьара буолла диэн… Мин манна сылдьарбын, бу маннык эрэйдэнэ сылдьарбын түһээн дуу, баттатан дуу көрөрө дуу, суоҕа дуу…
ЫЛДЬАА. Ээ, ол кини туох диэн саныай, кыһылларга атыыламмыт киһи. Хата, чыына-хаана өссө үрдээн олордо ини…
СИЛИП. Эн итинник диэмэ… Кини оннук киһи буолбатах… Биһиги иккиэн кинилиин чыкаалар бадыбаалларыгар сыппыппыт… Ону эн билэҕин дуо?
ЫЛДЬАА. Билэбин. Оттон билигин биһиги бу Йокохама куорат бадыбаалыгар сытабыт. Үс ньүкэн түгэҕэр… Чыкаалар бадыбаалларыгар диигин… Оттон онно чыкаалар кинини ээҕин этиттэхтэрэ, иннин ыллахтара дии!
СИЛИП. Суох! Тугу билэҕин эн! Эн диэн уоһугар уоһаҕа куура илик молохочуос буоллаҕыҥ дии! Кини туһунан итинник саҥарыма, хаһан да! Өйдөөтүҥ дуо?! (Пауза.) Мин кинилиин адьас бииргэ улааппыппыт, бииргэ учуутал институтун бүтэрбиппит. Биир сону кэтэн, биир суорҕаҥҥа сууланан, биир аһы аһаан сылдьыбыппыт…
ЫЛДЬАА. Оччоҕуна тоҕо эһиги суолгут атырдьах мас салаатыныы араҕыста? Тоҕо?.. Тоҕо?.. Ону этэн кулу эн миэхэ.
Пауза.
СИЛИП. Эн син биир миигин өйдүөҥ суоҕа… Өйдүөххүн баҕарбытыҥ да иһин… Ити биһиги тус бэйэбит эрэ дьыалабыт…
ЫЛДЬАА. Оттон өйдөт ээ… Баҕар, өйдөөйөбүн… Кыһылларга бэриниҥ диэн кэлэ сылдьыбытын бу курдук өйдүүбүн… Арыылаахха этэ дии?..
Пауза.
СИЛИП. Ол биһиги тиһэх көрсүһүүбүт этэ. Арыылаах таҥаратын дьиэтигэр… Кини бэйэтэ тылланан кэлбит этэ миэхэҕэ – бииргэ үөскээбит доҕорум диэн, мин кинини ылыннарыам, сэбиэскэй былааска бэриннэриэм диэн… Мин киниттэн онно сөхпүтүм… Суох, кини куттас киһи буолбатах… Кини ол кыһыллар чыыннарыгар-хааннарыгар кыһаммат, кини эмиэ… эмиэ мин курдук норуот туһугар диэн сылдьар киһи… Мин онно отой сүөм да саҕаны саарбаҕалыырым суох… Ол чааһыгар мин чахчы киниэхэ эрэллээхпин… Мэхээлэлиин биһиги ол онно, таҥара дьиэтин иһигэр түүнү быһа кэпсэппиппит… Аһаҕастык, уун-утары чүмэчи уотун сырдыгар көрсөн, арыгы иһэ олорон кэпсэппиппит… Онно туох диэн биһиги бэйэ-бэйэбититтэн кистэһиэхпитий, бэйэ-бэйэбитин албынныы сатыахпытый… Уун-утары эркинтэн Боҕороодьусса таҥара бэйэтинэн көрөн турара…
ЫЛДЬАА. Һы! Ол эн таҥараҕын кыһыл буолбут киһи итэҕэйэр үһү дуо?
СИЛИП. Итэҕэйдин-итэҕэйбэтин, ол ону мин билбэппин… Мин биири эрэ билэбин – кини кыһыл буолбатаҕын… Кини норуотун эрэ иннигэр ол кыһыл сибиэҥҥэ холбоспутун… Ол иһин мин бу кэлин түүннэри муучу буоллум – хайабыт сыыспытын, хайабыт таппытын… Мин дуу, кини дуу?..
ЫЛДЬАА. Эмиэ… Эмиэ эн саҕалаан бардыҥ… Мин мааҕыын эйиэхэ эппитим дии, итинник дии санаама диэн. Ким саха үтүөтүн, кини иннигэр сылдьар күөнүн, саха үөрэхтээҕин өлөртөөтө-өһөртөөтө? Ким саха олоҕун тимир күөрчэхтии ытыйан огдолутта? Ким Ньукуола кэннигэр саха үөрэхтээҕин саа уоһугар туруорда? Онно-манна көскө-хаайыыга утаарда?! Ким?! Ким боростуой отчут-масчыт саханы бэйэтин быраабын, көҥүлүн көмүскээн саа тутан турбутун бууска-бүлүмүөт тутуурдаах Кыһыл аармыйатын ыҥыран кыртарда?! Ким?! Ол кэннэ аптаныамыйанан албыннаан туох да буолбатаҕын курдук оҥордо? Үөрүҥ-көтүҥ, аптаныамыйа кэллэ! Сахалар өрөгөйбүт үрдээтэ! (Пауза.) Ол кэннэ эн өссө саарбахтыы сытаҕын…
Пауза.
СИЛИП. Ол түүн мин киниэхэ эйигиннээҕэр буолуоҕу эппитим-тыыммытым… Эйигиннээҕэр буолуох үөхпүтүм-таныйбытым, кыраабытым даҕаны… Оннооҕор… Оннооҕор кинини онно мин… ыта сыспытым…
Пауза.
ЫЛДЬАА. Хайдах?
СИЛИП. Билбэтим… Бэйэм да билбэтим хайдах буолбутун… Кини миэхэ эмиэ төттөрүтүн этэн-тыынан баран таҥара дьиэтин алтаарын диэки хайыспыта. Миэхэ көхсүтүнэн буолан турбута… Билбэтим, туох буолбуппун… Мөккүөрбүт күүһэ бэрт эбит быһыылааҕа, адьас симмитигэр түһэн итийэн-кутуйан, төрүт иирбит курдук түсүһэн эрэрбит… Биирдэ өйдөөн көрбүтүм… илиибэр бэстилиэтим баар буолбут этэ… Уонна кинини, Мэхээлэни, көхсүн хараҕар туһаайбыт этим… (Пауза.) Оттон кини, Мэхээлэ, ону көхсүнэн билбитэ… Истэҕин дуо? Билбитэ… Кэһиэхтээх баҕайы куолаһынан: «Силип, миигин ытыаххын баҕарар буоллаххына – ыт. Бу манна – алтаар анныгар ыт», – диэбитэ… (Пауза.) Мин бэйэбиттэн бэйэм да соһуйан хаалбытым… Оннооҕор билигин да ону санаатахпына этим сааһа аһыллан, көхсүм дьырылаан кэлэр… Биһиги – Мэхээлэ уонна мин – ол Ньукуола кэннигэр, ол олунньу иэдээннээх түүнүгэр кыһыллартан ытыллыахтаах этибит… Оттон онно, ол Арыылаах таҥаратын дьиэтигэр, ол түүн мин Мэхээлэни, бэйэм доҕордоотор доҕорбун, бэйэм бэйэбинэн, бу бэйэм, бу илиибинэн ыта сыспытым…
Пауза.
ЫЛДЬАА. Онтон… Онтон туох буолбутай?
СИЛИП. Онтон, эн этэргинии, суолбут атырдьах мас салаатыныы араҕыстаҕа дии…
ЫЛДЬАА. Ол аата кинини үүрэн ыыттаҕыҥ дии?
СИЛИП. Суох… Тоҕо оннук буолуой?.. Иккиэн төһө да мөккүстэрбит тугу да оҥорор кыаҕа суохпутун, олох долгунугар оҕустаран, эрдиитэ суох устан иһэрбитин онно олох дьэҥкэтик өйдөөн кэлбиппит… Син биир биһигиттэн туох да тутуллубат, быһаарыллыбат буолбут этэ… Халлаан архыыбыгар барыта суруллан, ыйыллан бүппүт этэ… Иккиэн тиһэх үрүүмкэлэрбитин охсуһуннаран, ыга куустуһан, сарын-санныбытын таптайсан бырастыылаһан арахсыбыппыт…
ЫЛДЬАА. Дьэ диэтэҕиҥ… Бу өлөрсөөрү туран…
СИЛИП. Аны көрсөр биллибэтин сүрэхпитинэн-быарбытынан иккиэн таайдахпыт дии… Төһө да онно субу өлөрсөөрү турдарбыт, эмискэ туох эрэ быстах санаа кэлэн… Суох, быстах санаа буолбатах, ол Ньукуола иннинээҕи иэдээннээх түүҥҥэ ириэрбит, өйөөбүт санаа кэлэн биһигини ыга кууспута… Мин таһырдьа турар харабылларга бирикээс биэрбитим, кинилэр Мэхээлэҕэ атын көлүйэн, саатын биэрэн, аарааҥҥа диэри атааран биэрбиттэрэ…
ЫЛДЬАА. Ол сарсыныгар биһиги Айааҥҥа аттаммыппыт…
СИЛИП. Тиэтэйдэхпитинэ эрэ сатанар этэ. Кыратык да хойутаабыппыт буоллар, кыһылларга киирэн биэриэх этибит…
ЫЛДЬАА. Ол эрээри мин эйигин син биир өйдөөбөппүн – кини төһө да эн доҕоруҥ буолбутун иһин, төһө да норуот иһин буолан кыһылларга холбостор – кини син биир кыһыллар диэки буоллаҕа. Ол аата син биир биһиги өстөөхпүт буоллаҕа.
СИЛИП. Эн ону син биир өйдүөҥ суоҕа… Чэ, Ылдьаа, өһүргэнимэ… Мин эмиэ эн курдук этим… Бу үрүҥ, бу кыһыл эрэ диэн араарарым… Ити кини, Мэхээлэ, онно миэхэ эппитэ, кыһыллар ханан баралларын, ханна биһигини тоһуйалларын. Өскөтүн кини миигин сэрэппэтэҕэ буоллар биһиги кыһылларга тутуллуо этибит.
ЫЛДЬАА. Ити кырдьык дуо?
СИЛИП. Кырдьык буолбакка…
ЫЛДЬАА. Оччоҕо эн тоҕо миэхэ ону эрдэ эппэтэххиний?
СИЛИП. Тоҕо?
ЫЛДЬАА. Оттон оччоҕо мин Мэхээлэни атыннык саныам этэ…
СИЛИП. Оттон ол тугу уларытыа этэй? Син биир буоллаҕа билигин… Кини – онно, биһиги – манна… (Пауза.) Ычча, эмиэ тымныйан барда, Ылдьаа, көмүлүөккэр маста быраҕа түспэккин ээ.
Ылдьаа эмиэ хибатига чох быраҕар.
Таһырдьа дьахталлар күлсэн саһыгыраһаллар. Музыка тыаһа күүһүрэр.
СИЛИП. Дьэ саҕалаатылар эмиэ… Эмиэ сарсыардааҥҥа диэри сордуур дьон буоллулар…
Пауза.
ЫЛДЬАА. Силип…
СИЛИП. Тугуй?
ЫЛДЬАА. Эн миигиттэн тоҕо тугу барытын кистии сылдьаҕын?
СИЛИП. Хайдах?
ЫЛДЬАА. Кистиигин… Ити Мэхээлэ кыһыллар тоһуурдарыттан сэрэппитин…
СИЛИП. Оттон ол…
ЫЛДЬАА. Уонна ити үлэҕиттэн үүрүллүбүккүн эмиэ кистиигин ээ…
СИЛИП. Оттон үүрдүлэр диэн эппитим дии…
ЫЛДЬАА. Эйигин сэлликтээх диэн үүрбүттэр дии…
СИЛИП. Ону эн хантан биллиҥ?
ЫЛДЬАА. Биллэҕим дии. Ону эн миэхэ атыннык кэпсээбитиҥ… Тоҕо кистиигин, баары баарынан кэпсиэххин… Иккиэйэх эрэ сылдьан бэйэ-бэйэбититтэн кистэһэ сырыттахпытына туох тахсыай… Уонна ити эн күнү быһа ханна сылдьаргын ыйыттахпына, эмиэ тугу эрэ кистиигин… Кырдьыгынан эппэккин…
СИЛИП. Эс, ол мин ханна сылдьыахпыный, оттон куораты кэрийэн тахсар буоллаҕым… Бу Йокохама куораты биэс тарбах курдук биллэҕим дии…
ЫЛДЬАА. Сөп. Инньэ диигин… Баҕар буоллун даҕаны… Оччоҕо тоҕо эн өрүү тимир суол вокзалын аттынааҕы уулуссаҕа сылдьаҕын?
Пауза.
СИЛИП. Тугуй бу?.. Доппуруос дуо? Ол аата… Эн миигин кэтии сылдьаҕын дуу, хайдах?
ЫЛДЬАА. Эс, хайдах кэтиэхпиний? Мин ол уулуссанан өрүү массыынанан ааһабын ээ… Бэҕэһээ эмиэ сылдьарыҥ… Иллэрээ күн эмиэ…
СИЛИП. Хайдах сылдьыам суоҕай?.. Үлэ көрдүүр буоллаҕым дии… Баҕар, ханна эмэ булуом диэн сылдьар буоллаҕым дии… Хайаан туой эн моонньугар олорон тахсыамый?.. Дьол хараҕа суох, баҕар, туох эрэ үлэ көстөн хаалыа… Сарсын кытайдар олорор кварталларыгар баран көрүөм… Баҕар, кинилэргэ үлэ көстөөрөй? Дьоппуоннуу билбэт буоламмын, ким да үлэҕэ ылыан баҕарбат… Антах Кытайга биһиги дьоммут хайдах эрэ сырыттылар буолла? Син булан сылдьар дьон буолуохтара ээ…
ЫЛДЬАА. Сир хамсааһыныгар түбэспэтэхпит буоллар, биһиги да Кытайга дьоммутугар тиийиэ этибит… Силип…
СИЛИП. Тугуй?
ЫЛДЬАА. Биһиги бастаан манна дьоппуон сиригэр кэлбиппитигэр… Биһигини Дьоппуон армиятын Генеральнай штабыгар аҕалан кэпсэппиттэрэ дии… Өскөтүн мин билигин онно иккистээн тиийэн көрдөстөхпүнэ, биһигини Кытайга ыытыҥ диэн?
СИЛИП. Сөп. Ол эрээри ол Кытайга ханна тиийэбитий? Дьоммут ханна баралларын саатар билэрбит буоллар… Ол биир аадырыс баарыгар суруйа сатыыбыт да, баҕар, дьоммут ол сиртэн көһөн хаалбыт буоллуннар? Оччоҕо хайыыбыт? Манна өссө эн үлэлээххин, оттон онно? Көстө охсуо дуо онно үлэ?
ЫЛДЬАА. Манна баар нууччалар бары онно – Кытайга тардыһаллар. Этэллэр дии, Харбин куорат отой нуучча куората диэн… Биһиги онно тиийдэрбит, кэм саатар нууччалардыын булкуһа сылдьыа этибит буоллаҕа… Кэм санааҕа үчүгэй буолуох этэ…
СИЛИП (өрө тыынар). Нууччалара суох кэм да сатаммат дьоммут ээ, сахалар… Оттон хайыахпытый – оҥоһуубут оннук буоллаҕа эбээт… Саатар арыгыбыт да бүтэн хаалла… Бу сакэ диэн арыгылара нуучча Уйбаан арыгытыгар
тиийиэ дуо?.. Ол иһин дьоҕойон сылыта-сылыта иһэ сатаахтыыллар да – хантан, мээнэ буоллаҕа дии… Хайа, Ылдьаа, өссө испэппит дуо?
ЫЛДЬАА. Суох, Силип, сөп буолуо… Сарсын эрдэ турабын…
СИЛИП. Чэ, сөп. Кырдьыга да оннук бөҕө буоллаҕа… Чэ, оччоҕо оҥостон сытыах…
Силип мас дьааһыктартан оҥоһуллубут
ороҥҥо сытар. Ылдьаа муостаҕа оҥостон сытар. Таһырдьа музыка, дьон саҥата,
күлсүү иһиллэр.
СИЛИП. Алаас ортотугар соҕотох бэс…
ЫЛДЬАА. Ээ?
СИЛИП. Ээ, суох, бэйэм. Ону-маны буолары-буолбаты саҥарабын…
ЫЛДЬАА. Ээ…
СИЛИП. Манна кэлэн тэһийбэккэ иэдэйдим… Урут маҥнай кэлэн баран Токиоҕа олордохпутуна, кэм нууччалардыын кэпсэтэн тыыммын таһаарар этим. Оттон манна Йокохамаҕа көһөн кэлиэхпититтэн ыла ким да суох… Ити тиһэх нууччабыт Варфоломеев хотунунаан Кытайга бүгүн бардахтара дии… Тэһийбэккэ бэйэм бэйэбин кытары мэлдьи кэпсэтэ сылдьарга үөрэнэн хаалбыппын…
ЫЛДЬАА. Уонна Мэхээлэлиин диэ…
СИЛИП. Ону эн хантан ылан эттиҥ?
ЫЛДЬАА. Хас түүн аайы кинилиин кэпсэтэн тахсаҕын дии…
СИЛИП. Мин дуо? Эс, хайдах оннук буолуой?
ЫЛДЬАА. Бөлүүн түүн эмиэ туох эрэ алаас туһунан кинилиин кэпсэтэн тахсыбытыҥ… Ол туох алааһый?
СИЛИП. Ээ, ким билэр? Ону эн хантан ылан этэриҥ буолла…
ЫЛДЬАА. Чэ, кистээмэ, эмиэ кистээн эрэҕин. Ити билигин эмиэ ол алаас, бэс туһунан саҥарбытыҥ дии.
Пауза.
СИЛИП. Һэ! Эн, кырдьык даҕаны, миигин олох кэтии сылдьаҕын быһыылаах. Эйигиттэн, кырдьык даҕаны, киһи тугу да кистээн туһаныа суох дуу, хайдах?..
ЫЛДЬАА. Чэ, кэпсээ, Силип…
СИЛИП. Оттон алаас, алаас курдук буоллаҕа дии… Атын алаастартан тугунан да атына суох, ортотугар кыракый булгунньахтаах, кытыытыгар хомустаах күөллээх. Арай уратыта диэн ол булгунньаҕын үрдүгэр соҕотох бэс мастаах… Ол иһин аата эмиэ Бэстээх алаас диэн… Урут ол булгунньаҕын үрдүгэр хас да тиит мас үүнэн турбута үһү да, биирдэ өрт уота ол тииттэри сиэн кэбиспит, арай биир кыракый бэрдьигэс эрэ булгунньах үрдүгэр соҕотоҕун ордон хаалбыта үһү… Дьэ ол бэрдьигэс улааттар улаатан, кэлин бэс киэнэ ааттааҕа буоллаҕа дии… Биһиги Мэхээлэлиин хаһан эмэ дойдубутугар кэллэхпитинэ, наар ол бэскэ кэлэр буоларбыт. Биһиги эрэ буолуо дуо, ол бэһи нэһилиэк дьоно бары ытыгылаан араас бэлэх-туһах уураллар этэ… Кыһыннары-сайыннары мэлдьи күөх туран, ол бэс ордук кыһын тупсан көстөрө. Үп-үрүҥ хаар үрдүгэр, тымныы кыһын ортотугар өрүү сайыны санатан турара харахпар билигин даҕаны бу баар… Ылдьаа…
Ылдьаа эппиэттээбэт.
Силип өндөйөн көрөр.
Утуйбут… Чэ, утуйаахтаатын… Утуйаахтаатын… (Төттөрү сытар.) Алаас ортотугар соҕотох бэс… Мин бэһим… Манна дьоппуон омук сиригэр, үс ньүкэн түгэҕэр мин көрүстүм эйигин, мин хаарыан бэһим… Ол аата мин дойдубуттан олох да… тэйбэтэх буоллаҕым!.. Ол аата бу барыта сымыйа, түүл буоллаҕа дии… Мин хаарыан соҕотох бэһим… Сарсын эмиэ эйиэхэ тиийиэм, эн күлүккэр сытан сорүүкээн сынньаныам, эн иннигэр тобуктаан туран аньыыбын-харабын ааҕан нөрүйүөм… Сарсын эмиэ…
Тугу эрэ салгыы ботугуруур.
Музыка тыаһыыр. Хараҥарар.
Хараҥаҕа арай Дьокуускай куорат үрдүнэн хойуу хаар түһэн кыыдамныыра көстөр…
ИККИС ТӨГҮЛЭ
Сыана оргууй сырдаан кэлэр. Ылдьаалаах Силип утуйа сыталлар. Ылдьаа уһуктан кэлэр. Өндөйөн Силиби көрөр. Оттон оргууй туран, таҥнан, хибатига чох кутан, күөдьүтэн үрэр. Силип ол тыастан уһуктан
хамсаан кэлэр.
ЫЛДЬАА. Хайа, Силип… Уһугуннуҥ дуу?
СИЛИП. Ээ… уһуктубутум ыраатта…
ЫЛДЬАА. Тоҕо утуйбаккын?
СИЛИП. Ээ, чэ, мин соло киһи хаһан баҕарар утуйуом буоллаҕа… Эн турдуҥ?
ЫЛДЬАА. Туран. Кыратык хабыалыы охсоот, оттон үлэбэр барыам этэ буоллаҕа дии…
СИЛИП. Ээ…
ЫЛДЬАА. Хайа, тугу түһээтиҥ?
СИЛИП. Ээ, ким билэр, доҕор… Ончу умнан кэбиспиппин. Оттон эн?..
ЫЛДЬАА. Ээ, соччо суох… Хата эн түһээтиҥ аҕай быһыылаах, кэпсээ эрэ…
СИЛИП. Ээ дьэ, хайдах эрэ дьээбэ баҕайы… Дойдубар сылдьабын диибин…
ЫЛДЬАА. Дьэ-дьэ…
СИЛИП. Кыһын диибин… Мин хантан эрэ сыарҕалаах атынан айаннаан иһэбин… Арааһа, куораттан быһыылаах. Сып-сырдык ыйдаҥалаах түүн диибин. Көрбүтүм – алааспар, дьоммор чугаһаан эрэр эбиппин, көс эрэ аҥара хаалбыт эбит. Сыҥаһалаах диэн улахан, үс үүт остоолбо күрүөнэн эргитиллибит алаас баар биһиэхэ… Ол кытыытынан киһи уҥуохтаах тумулун аннынан айаннатан иһэр эбиппин… Уонна хайдах эрэ сүрэхпэр туох эрэ сүгэһэр баарын курдук… Сүрэхпин аалар… Тоҕотун бэйэм да билбэппин… Тугу оҥорбут буоллахпыный дии саныыбын… Хайдах эрэ алааспар чугаһаан истэҕим аайы онтукам өссө ыараатар ыараан иһэрин курдук… Алааспар тиийдэхпинэ – өлүөхтээҕим курдук саныыбын… Тохтуоҕу – дойдубун, алааспын көрүөх баҕа улахан… Дьээбэ баҕайы… Уонна ону мин наһаа дьэҥкэтик бу баар курдук… Адьас бу илэ дии саныыбын… Атым туйаҕа чигдигэ кычырҕыыра, сыарҕам хаарга кыыкыныыра – бу баар курдук… Тоҕо дии саныыбын мин… Тоҕо бу маннык ыараханый дии саныыбын… Дойдубар төннөн иһэбин дии, тоҕо онно тиийэн өлүөхтээхпиний, хайдаҕый бу дии саныыбын… Сыҥаһалааҕы ааһабын… Алааһым чугаһаатар чугаһаан иһэр… Олох бу алааспын өҥөйөн иһэн уһуктан кэлбитим… Ол туохха эбитэ буолла…
Пауза.
ЫЛДЬАА. Туохха буолуой – дойдугун аҕыннаҕыҥ дии… Чэ, Силип, мин бардым. Үлэбэр хойутаатахпына тойонум сиир буоллаҕа.
СИЛИП. Чэ, тиэтэй. Аны, кырдьык, мөҕүллэ сылдьыаҥ.
Ылдьаа таҥнан тахсан барар.
Силип саҥата суох биир сири көрөн олорор.
Ол аата биллэрдэхтэрэ… Ол аата өлөөрү гыннаҕым…
Саҥата суох олорор. Онтон турар, муннуктан сууламмыт харчыны хаһан таһаарар.
Аһан, илиитигэр ылан, өр тугу эрэ
толкуйдаан олорор… Оттон туох эрэ санаатын булуммуттуу, ол харчыттан харчы ааҕан ылар.
Сороҕун суулаан төттөрү уурар. Уоннааҕытын хоонньугар уган, сонун кэтэн, тахсан барар. Хараҥарар…
ҮҺҮС ТӨГҮЛЭ
Куорат уулуссата. Силип хааман иһэр.
Уот-күөс, реклама ыҥырар уоттара дьиримнииллэр. Барыта дьоппуоннуу суруллубут. Биир өстүөкүлэ витрина аттыгар кэлэн тохтуур. Сыана эргийэр. Биһиги иннибитигэр кэлэр. Силип витрина анараа өттүгэр буолан хаалар. Оттон бэтэрээ, биһиги иннибитигэр витринаҕа дьон көрдүн диэн туруоруллубут бонсай турар. Туой көһүйэҕэ быыкайкаан бэйэлээх бэс мас үүнэн турар. Итини Силип – алаас ортотугар соҕотох бэс диирин биһиги билэбит. Силип сирэйэ өстүөкүлэ кэннигэр сырдаан көстөр. Кини мичээрдээбит, үөрбүт аҕай көрүҥнээх…
ТӨРДҮС ТӨГҮЛЭ
Сыанаҕа хараҥа. Силиптээх Ылдьаа ордуулара бадыбаал. Таһырдьаттан сирэйэ сырдаабыт Силип киирэн кэлэр. Сонун анныгар тугу эрэ сэрэнэн туппут. Муннукка тиийэн уоту уматар. Аргыый аҕай сэрэнэн хостообута: туой көһүйэҕэ кыракый бэс үүммүтүн аҕалбыт эбит. Ити – бонсай.
Силип тугу барытын умнан туран ол көһүйэни иннигэр ууран көрөн олорор…
СИЛИП (ботугуруур). Алаас ортотугар соҕотох бэс… Аны билигин эн миэнэҕин эрэ, кимиэнэ да буолбатаххын… Айыы Тойон Таҥарам, дойдубар эргиллэн кэлэр күннээх эбиппин… Аны мин эйигиттэн хаһан да арахсыам суоҕа… Туох да буоллун, хайа да иэдээн буоллун, өлөрөбүт да диэтиннэр…
Эмискэ ыраах борохуот хаһыыта иһиллэр. Силип ах баран иһиллии олорор.
Кумано-мару… Аны үс хонугунан Кытай сиригэр устан тиийиэҕэ… Оттон ол Кытай сириттэн кыраныыссаны туораа да, Саха сирэ бу турдаҕа… Саха сирэ… Мин дойдум…
Эмискэ Силип сөтөллөн киирэн барар.
Кини бэргээбитэ өтө көстөр. Өр сөтөллөр.
Онтон сэниэтэ эстэн оронугар сытынан кэбиһэр. Бэстээх көһүйэтин илиитинэн
имэрийэр, хараҕын онтон араарбат.
Алаас ортотугар соҕотох бэс… Мин эйиэхэ айаннаан кэлэн, бу эн күлүккэр сынньана сыттаҕым… Аан дойдуну барытын арҕаран, атын дойдуларынан тэлэһийэн, сылайан-сындалыйан, элэйэн-быстан, бу кэлэн сыттаҕым… Алаас ортотугар соҕотох бэс… (Мичээрдиир, бэһи имэрийэр.) Алааһым барахсан оттуун-мастыын, сыттыын-сымардыын тупсубута үчүгэйин…
Эмискэ аан тыаһыыр. Силип бэһин сонунан сабан кистии охсор.
Таһырдьаттан Ылдьаа киирэн кэлэр. Быһыыта уларыйбыт, хайдах эрэ дьикти буолан кэлбит.
ЫЛДЬАА. Хайа, дьиэлээхтэр, туох сонун? Туох кэллэ-барда?
СИЛИП. Суох. Үрэх баһын дьонугар биһиэхэ туох сонун баар буолуой. Хата, бу эйиэхэ, ыраах сиринэн ыырданар айан киһитигэр, баара буолуо буоллаҕа.
ЫЛДЬАА. Эс, оттон миэхэ да кэмчи буоллаҕа… Сүөһү-ас хайдах турар? Быйыл оккут төһө үүннэ?
СИЛИП. Оттон син аҕай. Сыл тахсар инибит диэн олоробут. Оттон эһиги диэки хайдаҕый?
ЫЛДЬАА. Ээ, оттон биһиги да диэки син соҕус. Быйыл ардахтаах, угут дьыл буолан бэркэ абыраата. Урут курааннаан турбут алаастарга тэллэх баттаһа бугул бөҕөтө бачыгыраата…
СИЛИП. Ок! Дьэ кырдьык абыраммыт дьон эбиккит! Оттон оннук үтүө дьыллаах байбыт-топпут дьон туохтаах-эмэлээх инигит?.. Биһиги диэки ол күндү ас сүппүтэ да ыраатта…
ЫЛДЬАА (хоонньуттан бытыылканы таһаарар). Хайаан суох буолуой – баара чуоккай буоллаҕа!
СИЛИП. Ок, дьэ кырдьык тупсубут эбиккит, доҕор! Бэйи эрэ хончоҕордордо чугаһатыахха, тоҥ сылгы хаһатын киллэрэн кырбыахха! (Туран чааскыларын баран аҕалар.) Оттон малааһынныыр буоллахпыт дии! Ылдьаа, хайа туох буолла, хамнаскын эптилэр дуо, үлэҕэр?
ЫЛДЬАА. Пахай! Ол диэн дуо… Силип… Силип, доҕор… Сурук… Сурук кэллэ…
Пауза.
СИЛИП. Туох диигин?..
ЫЛДЬАА. Сурук, сурук кэллэ диибин!..
СИЛИП. Сурук дуо?..
ЫЛДЬАА. Сурук!..
СИЛИП (уоскуйа сатыыр). Дьоммутуттан дуо?
ЫЛДЬАА. Дьоммутуттан…
СИЛИП. Ол аата… Мин эппитим дии – Варфоломеев полковник буллаҕына булуо диэн… Кини булбут дуо?
ЫЛДЬАА. Кини…
СИЛИП. Бэйи, оччоҕо… Ыл, Ылдьаа, аҕал эрэ манна… Аҕала оҕус…
ЫЛДЬАА (сиэбиттэн ылан биэрэр). Бу баар. Мэ…
СИЛИП (ааҕар). Ытыктыыр дьоммут Силип Миитэрэйэбис Ардаахап, Ылдьаа Ньукулаайабыс Даркыылап! Һэ! Микиппэрэп буочара. Кини суруйбут… Эһиги суруккутун Варфоломеев полковник көмөтүнэн бу бүгүн эрэ туттубут. Былырыыҥҥы Дьоппуон сиригэр буолбут сир хамсааһыныгар түбэстэхтэрэ диэн биһиги сэрэйэр этибит. Хата, ити алдьархайтан тыыннаах ордубуккутун истэн улаханнык үөрдүбүт. Биһиги урукку сирбититтэн көһөн, аадырыспытын уларытан эһиги суруктаргыт муннахтара дии. Ол да иһин! Биһиги санаабыппыт курдук… Биһиги эмиэ эһиги урукку аадырыскытыгар Токио куоракка сурук суруйан тахсарбытын, ол аадырыс суох, сир хамсааһыныгар, баһаарга умайбыта диэн сурук туппуппут. (Ылдьааҕа.) Ити дии! Мин этэр этим дии! (Салгыы ааҕар.) Дьокуускай хомуньуустарыттан соторутааҕыта «тупсуоҕуҥ» диэн тэлэгирээмэ туттубут… (Ааҕар тэтимэ бытаарар.) Сураҕа сахалар аптаныамыйалара атаҕар туран, урут бастаанньаҕа да сылдьыбыт саха үөрэхтээҕэ улахан үлэҕэ тиксэн, бары бииргэ үлэлээн эрэллэр үһү. Биһиги билэр дьоммутуттан, холобур, Артемьев, Баайыһап эҥин курдуктар бары амньыыстыйаланан үлэҕэ тиксибиттэр. Онон биһиги улахан мунаахсыйыыга киирэн олоробут. Дойдуга барыаҕы баҕарыллара биллэр суол да, ол, баҕар, кыһыллар кубулҕаттара буолуо диэн санаа эмиэ баар. Онон хайыыбыт? Туох сүбэтин булабыт? Дьөгүөр Куһумуун бастаан өссө тэлэгирээмэтэ ыытан, эрэллээх соҕус дьоммутуттан ыйытан туоһулаһыахха диир. Ону Эрэһээнискэй утарар. Эһиги туох дииргит буолла? Сурукта суруйуҥ. Уонна, кыаллар буоллаҕына, манна кэлиэ этигит. Аҕыйах бэйэбит хайдах сир-сир аайы тарҕанан олоруохпутуй, бары бииргэ тутуһан эрэ сырыттахпытына ордуохпут. Бары бииргэ мустан сүбэ булунарбыт ордук буолуох этэ. Онон суруккутун күүтэ хаалабыт. Аадырыспыт… Куһумуун, Эрэһээнискэй, Микииппэрэп. Харбин куорат.
Пауза.
ЫЛДЬАА. Дьэ хайыыбыт?
СИЛИП. Тупсуоҕуҥ диэбиттэр… Урут да тупсуоҕуҥ дэспиттэрэ. Уонна син биир кэлии нууччалар дьаһайыыларыттан тахсыбат этилэр. Билигин да онтон ордубатахтара буолуо дии саныыбын…
ЫЛДЬАА. Оттон Артемьев, Баайыһап?
СИЛИП. Ким билэр, оҕолоор… Баҕар, ол барыта сымыйа буолуо. Соруйан биһигини тутар угаайылара эрэ буолуо.
ЫЛДЬАА. Оччоҕо оттон саатар дьоммутугар баран ону барытын сүбэлэһиэххэ буоллаҕа.
СИЛИП. Оттон… барар буоллахпыт дии…
ЫЛДЬАА. Оччоҕо иммиграционнай былаастартан көҥүл кумааҕытын эккирэтиһэ барыахха наада буоллаҕа. Сөп. Онон барабыт. Ыл, харчыбытын аҕал эрэ, мин билигин Токиоҕа барабын.
СИЛИП. Оннук. (Хасыһан сууламмыт харчыны таһааран биэрэр.) Мэ.
ЫЛДЬАА (ылан харчыны ааҕар). Сүүс, икки сүүс, үс сүүс, түөрт сүүс… биэс сүүс… Хайдах хайдаҕый бу? Баара-суоҕа биэс сүүс эрэ баара дуо манна? Эс, доҕор!.. Манна тыһыынча иена баар этэ дии? Аҥара ханна барда?
СИЛИП. Ээ, ити мин… Бүгүн бу маны атыылаһан кэбистим… (Ол көһүйэлээх бэһин таһаарар.)
ЫЛДЬАА (мах бэрдэрэр). Бу… маны дуо?
СИЛИП. Ээ, итини…
ЫЛДЬАА. Бүтүн биэс сүүс иенаҕа дуо?
СИЛИП. Оттон… оннук… оннугар тахсар…
ЫЛДЬАА. Тоҕо? Туох иһин?
СИЛИП. Оттон… мин кэпсээбитим дии…
ЫЛДЬАА. Тугу?
СИЛИП. Алааһым туһунан… Уонна алааһым ортотугар үүммүт бэс туһунан…
ЫЛДЬАА. Ханнык алаас? Ханнык бэс?
СИЛИП. Оттон… Ити миигин эн наар тимир суол аттынааҕы уулуссаҕа көрөбүн диэбитиҥ дии… Ол уулуссаҕа мин өрүү бу бэһи көрөөрү сылдьар этим ээ… Оттон бу бүгүн өр толкуйдаан баран атыылаһарга быһаарыммытым… Уонна оттон атыыластаҕым дии…
ЫЛДЬАА (эмискэ алларастаан тоҕо барар). Һа-һа-һа! Эн бу маһы… Бу маны атыылаһарга биһиги баар-суох харчыбытын, мунур уһукка эрэ тиийдэхпитинэ туттуохтаах харчыбытын алдьаттыҥ дуо?! Бу айанныыр харчыбыт этэ дии! Өйдүүгүн дуо? Дойдубутугар айанныыр!.. Эн! Бу маһы! Эн иирбиккин! Оччоҕо биһиги ханнык харчыбытынан айанныыбытый дьоммутугар?! Эн эт эрэ миэхэҕэ! Ханнык харчыбытынан?! Бу эн акаары маскынан дуо?! Бу эн алаас диэн ааттыыр көһүйэҕинэн дуо?! (Көһүйэни охсоору гынар.)
СИЛИП (көһүйэни бэйэтинэн хаххалыыр). Ылдьаа! Ылдьаа, тохтоо! Иһит миигин! Мин хаалабын! Ити эн харчыҥ! Мин хаалабын манна! Ол иһин ити маһы мин бэйэм харчыбынан ылбытым!
Пауза.
ЫЛДЬАА. Туох диэтиҥ?.. Мин өйдөөн истибэтим ээ… Өссө хатылаа эрэ…
СИЛИП. Ылдьаа… Мин манна хаалабын…
ЫЛДЬАА. Хайдах?.. Тоҕо?
СИЛИП. Мин хаалабын манна…
ЫЛДЬАА. Эн… эн… Эмиэ туох буоллуҥ эн эмискэ бүгүн? Эн өйдүүгүн дуо – бу баар ол дьоммут суруга! Умна оҕустуҥ дуо эн бүгүн – төһөлөөх өр биһиги бу суругу кэтэспиппитин?! Өйдүүгүн дуо? Бу баар – ол дьоммут суруга! Кинилэр биһигини кэтэһэллэр! Өйдүүгүн дуо, эн ону?! Кэтэһэллэр! Биһиги бары атын дойдуларга олох долгунугар оҕустаран сылдьар саха дьоно бары бииргэ тутуспутунан сылдьыахтаахпыт! Сахабыт сирин туһугар! Оттон эн туораары гынаҕын дуо? Ол аата син биир таҥнарыыга тэҥнээх буоллаҕа дии!
СИЛИП. Тохтоо! Мин хаһан да, кими да таҥнара иликпин. Өйдөөтүҥ дуо?.. Хаһан да, кими да…
ЫЛДЬАА. Хайдах? Оттон миигин таҥнарбатыҥ дуо? Иккиэн тутуспутунан сылдьыах буолбуппут дии…
СИЛИП. Оттон оннук да…
ЫЛДЬАА. Суох, оннук буолбатах. Эн миигин таҥнардыҥ!
СИЛИП. Суох, Ылдьаа…
ЫЛДЬАА. Оччоҕо тоҕо? Тоҕо хаалабын диигин?
СИЛИП. Ылдьаа… Миигин бырастыы гын… Мин син биир айаны кыайан уйуом суоҕа…
ЫЛДЬАА. Хайдах?.. Силип… оттон бу эн… этэҥҥэ сылдьаҕын дии… Кытайга тиийиэҥ буоллаҕа дии… Оттон онно дьоммутугар тиийдэхпитинэ, эйигин ол кытай луохтуурдарыгар эмтэтиэхпит буоллаҕа… Силип… эн кыһаныма… ити маскын төттөрү илдьэн мин туттарыам, харчыгын төттөрү ылыам. Эн онно отой кыһаллыма, мин бэйэм илдьэн туттарыам. Эн миэхэ биири эрэ эт: ол уулуссаҕа хантан бу маһы ылбыккыный? Эт миэхэ, Силип… Мин билигин онно тиийэн туттаран, харчыны төттөрү ылан кэлиэм… Чэ, эт миэхэ, Силип… Ол уулуссаҕа хантан ылбыккыный бу бэһи?
СИЛИП (көһүйэни ылан бэйэтигэр сыһыары тардар). Суох, Ылдьаа… Бу миэнэ… Мин маны кимҥэ да биэриэм суоҕа… Мин маны төттөрү туттараарыбын ылбатаҕым…
ЫЛДЬАА. Суох, Силип. Эн ыалдьаҕын. Эн бэргээбиккин. Ыл, аҕал ити бэскин. Куттаныма, мин алдьатыам суоҕа. Мин аргыый аҕай ол уулуссаҕа илдьэн, ол эн хантан ылбыт сиргэр баран туттарыам… Ыл, аҕал.
СИЛИП. Суох, Ылдьаа. Суох диэтим! Мин бэспин кимиэхэ да биэриэм суоҕа. Эйиэхэ да, кимҥэ да! Хайдах мин маны – сылы быһа ымыы оҥостубут ыра санаабын саҥардыы илиибэр тутаат, төттөрү ыһыктан кэбиһиэхпиний… Суох. Оннук табыллыбат. Ол кэриэтин манна өлүөм…
ЫЛДЬАА. Силип, эн бэргээбиккин.
СИЛИП. Буоллун! Эн, баҕар, миигин иирбит да диэ, буоллун! Туох да диэ… Эн бэйэҥ да санаан көр… Дойдубун ахтан хайдар аҥарым буолан иһэн ол тимир суол аттынааҕы уулуссаҕа өстүөкүлэ эркин нөҥүө көрө түспүтүм… Онно кини турара – мин алааһым… Истэҕин дуо, Ылдьаа, мин алааһым! Соҕотох булгунньах үрдүгэр үүммүт мин бэһим… Онно таалан өр баҕайы турбутум… Онтон ылата хас күн аайы эйигиттэн кистээн онно алааспар барар буолбутум…
ЫЛДЬАА. Миигиттэн кистээн…
СИЛИП. Ону эн баалаама, Ылдьаа. Эйиэхэ онто да суох үлэҥ элбэх буоллаҕа…
ЫЛДЬАА. Буолумуна…
СИЛИП. Эн иһит миигин. Иһиттэххинэ барытын өйдүөҥ… Онтон кэлин мин өрүү кэлэрбин көрөн лааппы хаһаайына оҕонньор тахсан кэпсэппитэ. Быһыта-орута эрэ өйдөһөбүт. Кэлин билсэн барбыппыт. Ол оҕонньор бэйэтэ бонсайынан дьарыктанар эбит, кини аймах бу үөрэҕи былыргыттан өбүгэ саҕаттан удьуордаан аҕалбыттар эбит. Бу мин бэспин, бу бэһи оҕонньор бэйэтэ уонунан сыллар устата иитэн, бүөбэйдээн үүннэрбит эбит… Өйдүүгүн дуо ону? Бу тулуурдаахтарын, бу сүрэхтээхтэрин… Киһи сөҕүөх эрэ курдук… Дьиҥнээх сыаната диэн баһаам элбэх буоллаҕа. Ону бүгүн тиийэн мин атыылаа диэн көрдөстүм оҕонньорбуттан. Ону хата кини миигин аһынан бу баччаҕа эрэ атыылаата.
ЫЛДЬАА. Баччаҕа эрэ… Һэ! Баччаҕа эрэ! Ити биир билиэт сыаната! Өйдүүгүн дуо?! Мантан, Йокохаматтан, Кытайга тиийэр биир билиэт сыаната! Өйдүүгүн дуо ону, эн?! Алаас диигин! Көр үчүгэйдик! Алаас үһү дуо бу! Өйдөөн көр! Көр! Бу туой көһүйэ алаас үһү дуо? Алаас дуо бу? Чэ, үчүгэйдик болҕойон өйдөөн көр! Алаастаах ээ… Эйиэнэ барыта итинник… Бу туой көһүйэ – алаас, ити чохтоох тимир чабычах – көмүлүөк оһох… Өйдөө, бу барыта дьоппуоннар киэннэрэ. Ити саха алааһа буолбатах – дьоппуон бонсайа. Оттон бу көмүлүөк буолбатах – дьоппуон хибатита! Хараххын ас, убайым оҕонньор! Манна кэлэҥҥин отой сахаҕын умнан, дьоппуон буолан бүппүккүн!
СИЛИП. Эн!.. Эн! Оннооҕор эн миигиттэн кистээн дьоппуон тылын үөрэтэҕин. Оттон сөпкө гынаҕын! Манна хаалан дьоппуон омугун элбэтээри оҥосто сырыттаҕыҥ дии! Өскө ити дьоммут суруга кэлбэтэх буоллун – эн хата манна дьоппуону кытары дьоппуон буолан симэлийэн хаалыаҥ этэ! Сахабын, сахабын диигин да – туттардыын-хаптардыын дьоппуон буолан бүтэн эрэҕин! Сымыйа дуо, ол?! Хата, бэйэҕин көрүн! Уонна өссө сахалаах баҕастаах!
ЫЛДЬАА. Эн санааҕар миигин тоҕо үлэҕэ ылбыттара буолуой? Эт эрэ ону миэхэ.
СИЛИП. Бэйэҥ ону билэн эрдэҕиҥ.
ЫЛДЬАА. Билбэтэҕэ буолар ээ! Тоҕо диэтэххэ мин дьоппуоннуу кыратык да буоллар кэпсэтэргэ үөрэнним. Аҥаардас ол эрэ иһин! Ол эрэ иһин! Ону эн хантан билиэҥий? Мин моонньубар манна бэлэмҥэ олорон ол-бу диир чэпчэки буоллаҕа! Манна диэн эттэххэ, эн кимҥиний? Ким манна кэлэрбитигэр дьоппуоннар диэн мэҥийэр этэй?! Дьоппуоннар көмөлөһүөхтэрэ, дьоппуоннар абырыахтара! Ханнаный ол?! Ханналарый ол эн хайгыыр, туой арбаан тахсар «Арай Гуми» фирмаҥ?!
Кэлбиппитигэр – үүрэн ыыппыттара, өссө ороскуокка киирдибит диэн төлөппөтөхтөрүгэр баһыыба! Ханналарый ол «Кито-Марс», «Нихон-Моохи» фирмалар?! Ээ, хоттордугут – оччоҕо эһиги биһиэхэ туһаҕыт суох! Дьэ кыайбыккыт буоллар – атын кэпсэтии буолуох этэ! Биллэр буоллаҕа дии кинилэр тугу саныыллара! Кинилэр биһигиттэн көмүспүтүн, түүлээхпитин эрэ босхо суйбуурдуохтарын, көҥүл айбардыахтарын баҕараллар! Онон бүттэ! Өйдүүгүн дуо – бүттэ! Ол баар – эн хайгыыр дьоппуоннарыҥ! Хайҕаа, хайҕаа… Ити бээгэй бэскин кууһан баран сырыт! Кырдьыга даҕаны, эн саха үһүгүн дуо?
СИЛИП. Ханнык саха? Ханна баарый манна саха? Суох. Мин дьоппуоммун. Тоҕо саха буолуохпунуй, дьоппуон буоллаҕым дии! Оттон эн саха буолан баран тоҕо бу дьоппуоннуун манна кэпсэтэ тураҕын? Өссө босхо моойгор олордоҕун, айах адаҕата оҥостоҕун… Тоҕо ону манна эн тулуйа сылдьаҕын? Бар ээ, оччоҕо мантан! Тоҕо тураҕын?!
ЫЛДЬАА. Барыам даҕаны! Сөбүн тулуйа сатаатым. Билигин, дьэ кырдьык, тулуйарбыттан аастым… Уонна мин биири өйдөөтүм эн соруйан… соруйан миигин манна аҕалбыккын… Мин ону билигин эрэ өйдөөтүм… Эн эрэ буруйдааххын мин манна кэлбиппэр! Дойдубуттан арахсыбыппар! Мин эйигин эрэнэр этим! Эн миэхэ өрүү саха омуга хайдах буолуохтааҕын, хайдах сайдыахтааҕын туһунан кэпсээн тахсар этиҥ. Ону мин, оо, акаары да эбиппин, барытын ыраас мууска ылынан, итэҕэйэн иһэр этим. Дьиҥинэн, мин ону билигин эрэ өйдөөтүм – эн миигин маҥкы маһа курдук, бэйэҥ «улуу идеяларыҥ» кулута оҥостон илдьэ сылдьыбыккын! Эн мин хааммын иһэн, күүспүн ылан сылдьыбыккын. Эн Мэхээлэлиин эрэ бааргыт! Мин – суохпун! Мин төрүт суохпун! Мин өйдөөтүм. Миигин эһиги бэйэҕит икки ардыгытыгар далаһа эрэ оҥостубут эбиккит! Эһиги иккиэн, Мэхээлэлиин. Мин ону биллим… Билигин ол аайы далаһаҕыт суох буолар. Бүттэххит буолуо… Мин эһиэхэ иккиэҥҥитигэр силлиибин! Истэҕин дуо, силлиибин! Олор манна, бэйэҥ сүлүһүннээх сөтөлгүн кытары! Олор! Оттон мин бардым! Бардым! Мин хайаан да дойдубар тиийиэҕим!
СИЛИП. Бар! Бар! Онно эйигин кыһыллар кыл түгэнэ саа уоһугар туруоруохтара!
ЫЛДЬАА. Буоллун! Бэйэм дойдубар өлбүтүм да көнө! Мин бардым! Эн хаал манна! Хаал! Ити бээгэй дьоппуон бэһин кууспутунан!
Ылдьаа ааны хайа быраҕан тахсан барар.
Силип төбөтүн хам туттан умса түһэр.
Таһырдьаттан ресторан тыаһа, музыка,
күлсүү күүһүрэр… Хараҥарар…
БЭҺИС ТӨГҮЛЭ
Куорат уулуссата. Ылдьаа хааман иһэр. Муннукка Фумико турар. Кини Ылдьааҕа оонньоһордуу үөрэн-көтөн сүүрэн кэлэр. Уонна эмискэ мах бэрдэрэр. Ылдьаа кини суоҕун курдук ааһа турар…
Эмискэ борохуот хаһыыта иһиллэр.
Ылдьаа дьик гынар. Тохтуур.
Борохуот хаһыытын иһиллээн турар. Онтон сэниэтэ суох эркинтэн өйөнөн сиргэ олорор.
Умса түһэр. Санна дьигиҥниир…
Проститутка саараан турар. Онтон аргыый аҕай киниэхэ чугаһыыр. Төбөтүн имэрийэр,
уоскута сатыыр… Ылдьаа кинини оҕо ийэтин кууһарыныы кууһан ылар, төбөтүн
кини атаҕар уурар… Хараҥарар…
АЛТЫС ТӨГҮЛЭ
Сырдыыр. Силиптээх Ылдьаа ордуулара бадыбаал. Сыана ортотутар Силип туой иһиттээх бэһин иннигэр ууран олорор.
Кини итирик. Инчэҕэй тирээпкэни ыган
бэһигэр уу кутар.
СИЛИП. Ардах… Илгэлээх ардах… Мэхээлээ, истэҕин дуо?.. Бу илгэлээх ардах… Оннук-оннук, илгэлээх бөҕө буоллаҕа дии!.. Эс, хайаан от үүнүө суоҕай, оттон бачча ардах түспүтүн кэннэ, бэйэҥ да санаан көр, хайаан от үүнүө суоҕай?.. Мэхээлээ, доор, эн хайдах буолаҕын, бэйэҥ бэйэҕинэн… Суох, бу илгэлээх ардах…
Оттон Ылдьаа барбыта… Барбыта… Мэхээлээ, мин куһаҕан киһибин дии?.. Ылдьааны… Ылдьааны үүрэн ыыппытым… Тоҕо, Мэхээлэ, тоҕо мин кинини үүрбүтүм буолуой?! Билэҕин дуо? Ээ? Билбэккиин… Кини эдэр… Кини сылдьыаҕа… Кини кыахтаах… Дойдутугар да тиийиэҕэ… Оттон мин… мин манна өлүөҕүм… Өлүөҕүм… Ээ, улахан эбит, Мэхээлээ… (Арыгы омурдар.) Аан дойду эмиэ атыйахтаах уу курдук айманнаҕа… Ол эрээри, Мэхээлээ, мин көрдөһөбүн эйигиттэн… Өллөхпүнэ… Манна алааспар… Алааһым ортотугар соҕотох бэһим анныгар көмөөр… Истэҕин дуо, Мэхээлээ, хайаан да манна, соҕотох бэһим анныгар көмөөр…
Силип бэстээх көһүйэтин имэрийэр,
тугу эрэ ботугуруур. Хараҥарар…
СЭТТИС ТӨГҮЛЭ
Түүҥҥү бар-ресторан. Оргууй аҕай музыка иһиллэр. Кыһыл уот. Остуолга Ылдьаа уонна Фумико олороллор. Арыгылаахтар.
ЫЛДЬАА. Фумико… Эн аатыҥ Фумико диэн буоллаҕа дии?
Кыыс тоҥхох гынар.
Ол аата Фуми-тян диэн буоллаҕыҥ дии?.. Үчүгэй аат… Фуми-тян… Фумико, эн аҕалааххын дуо?
Кыыс тоҥхох гынар.
Миэхэ аҕам суох… Оҕо эрдэхпинэ өлбүтэ… Ыраах, эн билбэккин, Саха сиригэр… Онно тымныы, Фумико, маннык буолбатах. Быдан тымныы… Эн онно барыаххын баҕараҕын дуо, Фумико, миигинниин? Мантан – Йокохаматтан, онно – Саха сиригэр?
Кыыс үөрэр. Тоҥхох гынар.
Онно барыта билигин хаар. Күлүмүрдэс хаар!.. Чэ, Фумико, иһиэххэ. Ол күлүмүрдэс хаар иһин!.. (Иһэллэр.) Фумико, эн аҕаҥ ханна баарый – дэриэбинэҕэ дуо?
Кыыс тоҥхох гынар.
Оттон мин аҕам манна баар… Суох, аҕам буолбатах да син биир аҕам кэриэтэ киһи… Ону мин акаарыбар тэптэрэн өһүргэтэн кэбистим… Тоҕо оннук буолуой, Фумико, тоҕо? Тоҕо биһиги саамай чугас дьоннорбутун эрэ сордуубутуй, тоҕо биһиги кинилэри эрэ муҥнуубутуй? Билэҕин дуо, Фумико, эн ону?.. Кини ыалдьар, Фумико, улаханнык ыалдьар… Мин билэбин ол ыарыыны. Мин дьонум эмиэ ол ыарыыттан өлбүттэрэ… Ол иһин кини мантан алааһын булан ылбыта. Билэҕин дуо, Фумико, алаас диэни?
Кыыс «суох» диир.
Алаас диэн маннык, бу остуол курдук – төкүнүк… Кытыытыгар хомустаах күөллээх буолар… Оттон ортотугар булгунньахтаах буолар… Уонна ол булгунньаҕын үрдүгэр хайаан да соҕотох бэстээх буолуохтаах… Өйдөөтүҥ дуо, Фумико?.. Иһиэххэ, Фумико. (Иһэллэр.) Фумико, эн миигин кэтэһээр, сөп дуо? Мин аҕыйах хонукка Токиоҕа баран кэлиэм… Сөп дуо?
Кыыс тоҥхох гынар.
Куттаныма, мин хайаан да кэлиэм… Онно дьыалам элбэх, Фумико. Аҕабар кумааҕы толотторуохтаахпын, борохуокка билиэт ылыахтаахпын. Кини ыалдьар, ол иһин түргэнник дойдутугар бара охсуохтаах… Манна сииктээх-силбиктээх дойдуга кини адьас иэдэйиэҕэ… Өйдүүгүн дуо ону эн, Фумико?..
Кыыс кинини иэдэһиттэн имэрийэр.
Тоҥхох гынар. Музыка тыаһа күүһүрэр. Хараҥарар.
АХСЫС ТӨГҮЛЭ
Бадыбаал иһэ аргыый сырдыыр.
Силип оронугар бүк түһэн олорор.
Бэргээбитэ улаханнык биллэр.
Иннигэр бэһэ турар.
СИЛИП. Ылдьаа кэлбэтэ… Кэлбэтэ, Мэхээлэ… Ол барыта миигиттэн… Кини уруккуттан этэрэ миэхэ – иккиэн тутуспутунан бииргэ сылдьыахтаахпыт диэн. Оччоҕо эрэ манна тыыннаах ордуохпут диэн… Ону мин… Манна мин эрэ буруйдаахпын… Мин эрэ… Барытын киниттэн кистии сылдьарым… Оннооҕор бу алааспыттан, истэҕин дуо, бу бэйэм алааспыттан көҥөнөн кэпсээбэтэҕим… (Төбөтүн хам туттар.) Ол эрээри кини кэлиэҕэ, мин хайдах эрэ ону сүрэхпинэн сэрэйэбин ээ, Мэхээлээ… Эн туох дии саныыгын… Кини миэхэ эмиэ кэлиэ дии, Мэхээлээ… Кини кэлиэ… Кини хайаан да миэхэ эмиэ кэлиэҕэ… Тоҕо диэтэххэ, кини миэхэ эмиэ син биир төрөппүт оҕом курдук буоллаҕа… Төрөппүт оҕом курдук… Ол да иһин миигин батыһан бу үс ньүкэн түгэҕэр, бу манна кэлистэҕэ… Ол онно барытыгар, Мэхээлэ, эмиэ мин, мин эрэ буруйдаахпын… Кини хайаан да дойдутугар төннүөх тустаах, Мэхээлээ… Хайаан да… Мин эрэнэбин, кини онно тиийэн этэҥҥэ сылдьыаҕа… Тоҕо диэтэххэ, онно эн бааргын… Эн бааргын, Мэхээлээ… (Бэстээх көһүйэтин ылан тобугар уурар.) Алаас ортотугар соҕотох бэс… Оттон эн, мин соҕотох бэһим, алааһым барахсан, куттанымаҥ… Биһиги өр арахсыахпыт суоҕа… Син биир сотору мин эһиэхэ тиийиэм… Аны хаһан да эһигиттэн арахсыбаттыы… Хаһан да… Хаһан да…
Силип бэстээх көһүйэтин туппутунан тахсан барар. Хараҥарар…
ТОХСУС ТӨГҮЛЭ
Сыанаҕа Ылдьаа сүүрэн тахсар.
Ыксаабыт да, үөрбүт да көрүҥнээх.
Сыана эргийэр.
Силип сытара көстөр.
Ылдьаа дьиэҕэ киирэн кэлэр.
ЫЛДЬАА. Силип! Хайа, тоҕо турбакка сытаҕын? Тур, Силип, тура оҕус, борохуотуҥ билигин баран хаалыа! Силип, чэ, кыыһырыма, убаай, мин эйиэхэ билигин барар борохуокка билиэт ыллым ээ. Кырдьык, Силип, бу баар… (Сиэбиттэн кумааҕылары таһаарар.) Уонна бу мантан тахсарга көҥүл сурук оҥоттордум… Хайа, Силип, тоҕо истибэтэҕэ буолаҕын? Тур, Силип, тур! Билигин сотору борохуот хоҥнор… Туох буоллуҥ? Ыарыйдыҥ дуо? (Аргыый Силипкэ кэлэр. Санныттан тардан иһэн дьик гынар. Саннын ыһыктан кэбиһэр.) Суох… Суох, Силип… Суох!.. Ити эн сымыйаҥ, эн утуйа сытаҕын… Аҥардас утуйа эрэ сытаҕын… Утуй, утуй, Силип, эн сылайдаҕыҥ даҕаны дии… Утуй… Оттон мин манна эн уһуктаргын кэтэһиэм… (Эмискэ төбөтүн хам туттар.) Силип, эн тоҕо, тоҕо миигин кэтэспэтиҥ?.. Тоҕо? Мин эйиэхэ элбэҕи, истэҕин дуо, элбэҕи да этиэхтээх этим! Ону эн тоҕо кэтэспэккэ эрдэ баран хааллыҥ? Эн биһикки тутуспутунан иккиэн, иккиэн бииргэ сылдьыах буолбуппут дии… Тоҕо саҥарбаккын, Силип?.. Оттон эн миэхэ тугу да этэриҥ суох дуо?.. Тоҕо саҥарбаккын?.. Бу тугуй, Силип? (Силип илиитигэр тута сытар кумааҕытын ылар. Онно харчы баар.) Харчы дуо? Хантан бу харчыны ыллыҥ, Силип, хантан? Алаас… (Тулатын көрөр. Бэстээх көһүйэ көстүбэт.) Силип!.. Эн… алааскын төттөрү илдьэн биэрдиҥ дуо? Тоҕо?.. Силип, тоҕо алааһы төттөрү илтиҥ? Истэҕин дуо, тоҕо? Ити эмиэ мин алааһым этэ ээ, миэнэ…
Эмискэ борохуот хаһыыта иһиллэр.
Тикуго-мару… Барда… Барда, Силип… (Силипкэ аҕалбыт билиэтин оргууй аҕай хайа тардар.) Оттон манна мин эрэ хааллым соҕотох… Собус-соҕотох… Алаас соҕотох бэһин курдук… Соҕотох бэс… Ол – мин ээ… Истэҕин дуо, Силип, ол – мин…
Борохуот хаһыыта ыраатар.
Ылдьаа оргууй аҕай оронтон туран сыана иннигэр кэлэр. Пьеса саҕаланыытыгар курдук тобуктуур. Уонна дьоппуоннуу саҥаран барар…Музыка. Хараҥарар…
Быыс
Сиэн Өкөр
Чолбон. – 2024. – № 7