Перейти к содержимому
Сүрүн сирэй » САХА СИРИН БЭЛИЭ ДЬОНУН ЭҔЭРДЭЛЭРЭ

САХА СИРИН БЭЛИЭ ДЬОНУН ЭҔЭРДЭЛЭРЭ


Михаил Николаев,
Саха Өрөспүүбүлүкэтин бастакы Президенэ

– Биллэн туран, судаарыстыбаны тэрийиигэ, олоҕу саҥалыы оҥостууга биһиги бары биир санаалаах буоларбыт улахан суолталаах этэ. Ол санаабыт түм­сүөхтээх этэ – саха омуга былыыр-былыргыттан ба­ҕарар баҕа санаата олоххо киириитигэр. Ол баҕата – көҥүлү уһансыы этэ. 90-с сыллар саҕаланыыларыгар эһиги көрүө этигит, хайдахтаах курдук дьон хараҕа умайа түспүтүн. Бэл диэтэр, биир харыс үрдээбиккэ дылы буолбуттара. Ол – көҥүлү ылыы дьолун билии этэ. Биһиги дьылҕабыт бэйэбит илиибитигэр баар диэн хас биирдии киһи уруйдаабыта.

Дьон-сэргэ биһиэхэ судаарыстыба наадыйар эбит, биһиги судаарыстыба тирэҕэ эбиппит диэн ку­руутун саныы сылдьыахтаах, ону билиэхтээх. Хас биирдии киһиэхэ судаарыстыба диэн өйдөбүл баар буолуохтаах. Ылан көрүҥ, «2000 сылы 2000 үтүө дьыаланан көрсүөххэйиҥ» диэн хамсааһынынан төһөлөөх элбэх тутуу барбытай, ити үлүгэрдээх үп-ас тиийбэт кэмигэр? Итиннэ судаарыстыба хамнас пуондатын эрэ быһаарар этэ. Уоннааҕыта барыта субуотунньуктарынан, дьон күүһүнэн тэриллэрэ. Итиннэ эмиэ норуоппут түмсэ түспүтэ, ити кэмҥэ биһиги буолбатаҕына ким кэлэн оҥоруоҕай, биһиэхэ бу бэйэбитигэр наада диэн өйдөбүл үөскээбитэ. Онон ити кэмҥэ түмсэрбитигэр уопсастыба наа­ды­йыытыгар, кини санаатыгар саамай сөпкө тирэ­ҕирбиппит эбит диэн билигин саныыбын.

Уонна этиэх тустаахпын, биир санаалаах буолуу ситиһиллиэҕэ, өскөтүн уопсастыба кыһалҕатын су­даа­рыстыба бэйэтин кыһалҕатын курдук ылы­нар, судаарыстыба ыытар бэлиитикэтин уопсастыба сөпкө ылынан, онно эппиэттиир буоллаҕына.

Саха сирэ норуот быһыытынан сайдарыгар бары тирэнэр тирэҕэ баар: бэйэтэ федеральнай уни­верситеттаах, хас да үрдүк үөрэх кыһалардаах, наукалыы чинчийэр институттардаах, бары эйгэҕэ барытыгар үөрэтэр тиһиктээх. Онон кэскилэ улахан.

Саамай сүрүнэ – ыһыллымыахпытын наада. Дой­дубутун, аҥаардас дойдубут эрэ диэбэккэ, өрөс­пүүбүлүкэбит сайдыытыгар өйбүтүн-санаабытын ууран, бэйэбитигэр олоҕуран сайыннарыах кэриҥнээхпит. Мин билигин дьиксинэ саныыбын, саха дьоно бу кэлиҥҥи уонча сылга Арассыыйа атын регионнарыгар да, тас дойдуларга да көһөн барыталаатылар. Бу үчүгэй үөрүйэх буолбатах. Ки­нилэр миэстэлэригэр атын дьон кэлиэхтэрэ. Төһө да Арассыыйаттан буолбутун иһин, атын тыллаах-өстөөх, атын култууралаах дьон кэлиэхтэрэ. Ити демография да боппуруоһугар быһаччы дьайыаҕа. Демографиябыт уларыйдаҕына, бары эйгэҕэ улахан сабыдыаллаах буолуоҕа.

Былыр биһиги өбүгэлэрбит маннааҕар таһыччы атын, олус ыарахан усулуобуйаҕа олордоллор да, түмсүүлээх этилэр. Түмсүүнэн олох ыарахаттарын туо­рууллара. Оччолорго интеллигенциябыт, төһө даҕаны ахсаан өттүнэн аҕыйах буоллар, норуокка сүрдээх улахан сабыдыаллаах этэ. Онтон билигин ахсаан өт­түнэн элбээн бараммыт, норуоппутугар сабыдыалбыт өссө үрдээн, кэҥээн, дириҥээн биэриэх кэриҥнээхпит.

Бэйэ-бэйэни кытта аахсыы, тыл тылга киирсибэт буолуу – бу ааспыт үйэ мэҥнэрэ. Өскөтүн киһи быдьар тылынан саҥарар буоллаҕына, бу бэйэтин нациятын, норуотун саҥарар. Ити биһиги үгэспитигэр баппат быһыы. Аныгы үйэҕэ киһи дьоҕурунан сай­дан бэйэтин олоҕун бэйэтэ тэринэр кэмигэр биһиги түмсүүлээх буоларбыт ирдэнэр. Түм­сүү аҥаардас кураанах тылга буолбакка, норуот, на­ция туругурарын туһугар туһуланыахтаах.