Перейти к содержимому
Сүрүн сирэй » САХА СИРИН БЭЛИЭ ДЬОНУН ЭҔЭРДЭЛЭРЭ

САХА СИРИН БЭЛИЭ ДЬОНУН ЭҔЭРДЭЛЭРЭ


Борис Неустроев–Мандар Уус, СӨ Духуобунаска академиятын академига, СӨ Тимир уустарын сойууһун бочуоттаах бэрэссэдээтэлэ

– Биһиги Сэбиэскэй былаас олоҕунан бэйэбит кыайарбы­тынан, сатыырбытынан олорон кэлли­бит. Былатыан Ойуунускай, Максим Аммосов курдук сүрдээх сүдү өйдөөх-санаалаах ыччаттар күөн­нэ­ринэн тураннар, бу сэбиэскэй былааһы адьас туруулаһан туран ыланнар саха дьонун дьоллоох олоҕунан сирдээн аҕалбыттарын иһин бары мах­танабыт. Сэбиэскэй былаас кэмигэр холкуостар арыыч­ча бөҕөргөөннөр, атахтарыгар тураннар, үлэ-хам­нас бөҕө барбыта. Саҥа олох кэлэн, тутуу үлэтэ ыытыллан, Баайаҕа Мөҕүрүөнүгэр бэйэтигэр кулууп­таах, аҕыйах кылаастаах оскуолалаах, медпуун­наах, лааппылаах кыра учаастак – бөһүөлэк буолбута. Былыргы атыыһыттар дьиэлэрэ (холобур, Тараас атыыһыттаах дьиэлэрэ) билиҥҥи сабыс-саҥа дьиэ­лэртэн туох даҕаны итэҕэһэ суох этилэр. Дьиҥнээх, бастыҥ, киһи ымсыыра көрөр тутуулара билигин да бааллар. Сэбиэскэй былаас кэмигэр наһаа да хаачыстыбалаахтык туталлар эбит. Томторго хай­дахтаах курдук оскуола тутуллубутай! Биһиги онно үөрэммиппит. Бу сэттэ кылаастаах оскуола отуттан тахса миэтэрэ усталаах этэ. Биһиги, атахпытынан дьонтон итэҕэһэ суох уолаттар, оскуоланы баһыттан атаҕар диэри наар сырса оонньуур этибит, ону уһаты сыыйан сүүрээри наар оҕолору түҥнэри көтөн мөҕүллэн-этиллэн да ыларбыт… Оннук үчүгэй дьиэ Баайаҕаҕа, арааһа, тутулла илик буолуохтаах. Аатырбыт таҥарабыт дьиэтэ саҥа оскуолабыт таһыгар турара. Ону хомуньуустар «саҥа олоҕу эргэ олох күлүгэ бүөлээн турар» диэннэр, таҥара дьиэ­тин тобоҕун суох гыммыттара.

1941-1945 сылларга Аҕа дойду сэриитин кэми­гэр өбүгэлэрбит барахсаттар хайдахтаах кур­дук эрэйдэммиттэрин биһиги өйдүүбүт. Онон инни­битигэр олорон ааспыт сэриини, суту-сутурҕаны то­буктарын ортотунан кэһэн ааспыт дьоммутун умну­баппыт, умнуохпут суоҕа. Эйэлээх кэми, эйэлээх хал­лааны, эйэлээх дойдуну билиҥҥи ыччат өйдүүр, саныыр, ылынар. Кэнчээри ыччаппытын үтүө санааҕа ииттэхпитинэ, үйэбит тухары ыраас халлаан буолуоҕа.

Саха таҥаратын дьиэтин – моҕол ураһабытын туттубут. Этэргэ дылы, саха культуратыгар сөптөөх ула­хан этиибитин бэйэбит эттибит. Саха омук кул­тууратын, кини ойуутун-бичигин, кини үгүс сахалыы уһанар ньымаларын оннугар түһэрдибит. Онно сөптөөх музей тэринэн эрэбит. Баайаҕа Томторо диэн аатырар томтору томточчу буорунан толору кутан, көнө гына тэҥнээн, «Баайаҕа Томторо дуо» дэтэр гына оҥордубут. Онон биһиги өбүгэлэрбит иннигэр аньыыбытын боруоһаан, кэлэр ыччат оҕолорбутугар кэриэс-хомуруос биэрэр буоллубут диэн үчүгэйдик сананабыт.

Билигин саха саарын уолаттара автономияны олохтообуттара 100 сыла туолуутугар махтанан тураммыт ыччаттарбыт, оҕолорбут өссө тэптэн туран үлэлиэхтэрэ диэн бүк эрэллээхпит. Кинилэр – билиҥҥи кэм үөрэхтээхтэрэ, өйдөөхтөрө-санаалаахтара сүр­дээх үчүгэй былааһы өссө оҥорсуохтара, үлэлиэх­тэрэ-хамныахтара. Аан дойдуга биллэр-көстөр эйэни, олоҕу эрэ тутар былаа­һы улаатыннаран, сайыннаран олох олоруохтара диэн бүк эрэнэбит.

Матырыйаалга: СӨ Национальнай библиотекатын медиа киинин хаартыската туһанылынна