Савва Тарасов,
2000 с., балаҕан ыйын 25 к. Саха академическай драматическай
театрыгар этиллибит тыл
Дорогие друзья!
С позволения наших многоуважаемых гостей, известных русских писателей и критиков, – участников секретариата правления Союза писателей России, о 100-летии родной якутской литературы я буду выступать на родном любимом якутском языке.
Сүүрбэһис үйэ саҕаланыытыгар, 100 сыл анараа өттүгэр, Өксөкүлээх Өлөксөй «Байанай алгыһыгар» этиллибит тыллары саха суругунан уус-уран литературатыгар сыһыары туттахха, биһиги литературабыт «төлкөлөөх түөнэ маҥан түөрэҕэ тэхтиргэ тэптэрбэтэ, очурга оҕустарбата». Биһиги сайдыбыт литературалаах, искусстволаах норуот быһыытынан XX үйэни түмүктээн эрэбит.
Дьиҥинэн ыллахха, литература 100 сыллаах үктэлиттэн эргиллэн көрдөххө, кини алдьархайдаах да аҥхараат аппалары ааһыталаабыт, өрүкүйэр үрдүк да чыпчааллары дабайталаабыт эбит! Ол былаһын тухары эрдээх модун санаатын булгуруппакка иннин диэки дьулуруйан баран испит…
Хаһан эрэ Өксөкүлээх Өлөксөй саха уус-уран литературатын төрүттээһин соруга интеллигенцияҕа сүктэриллэр итиэннэ саха литературатын төрүттээһин быһаарыылаах хардыыларынан нууччалыыттан тылбаастар буолуохтаахтар диэн эппитэ. Ити этиитин олоххо киллэрии холобурун нууччалыыттан бэртээхэй тылбаастары оҥорон, Өксөкүлээх бэйэтэ, Алампа, Николай Неустроев, Күлүмнүүр көрдөрбүттэрэ. Онон биһиги литературабыт Аал-Луук маһа икки модун силистэн – саха тылынан уус-уран айымньытыттан – ырыаттан-тойуктан, остуоруйаттан, олоҥхоттон уонна нуучча классикатыттан сиик-симэһин тардан, үүнэн-үөскээн барбыта. Ол да иһин Россияны титирэппит улуу революциялар иннилэринэ биһиги хайы-сах сиппит-хоппут литература толору силигин көрдөрөр сүһүөҕэр турбут үс жанрдаах этибит: поэзия, проза, драматургия. Уонна, киһи сөҕөрө диэн, оччотооҕу эдэр суруйааччылар сүрүн айымньылара, күн-дьыл кытаанах эриирин ааһан, биһиги литературабыт классиката буоллулар. Литературабыт алаһа бараан дьиэтэ оннук айгыраабат акылааттааҕынан, туллаҥнаабат тулааһыннааҕынан, оннук өҕүллэҥнээбэт өһүөлээҕинэн биһиги сиэрдээхтик киэн туттабыт итиэннэ киэн туттуох тустаахпыт.
Бу ааспыт 100 сыл усталаах-туоратыгар саха литературатын түһүлгэтигэр араас дьоҕурдаах, талааннаах сүүһүнэн суруйааччылар хас да көлүөнэлэрэ үлэлээн-айан аастылар. Кинилэр бары күүстэрэ-кыахтара, дьоҕурдара-талааннара тиийэринэн биһиги литературабыт алаһа дьиэтин эркинин туруорсубуттара…
Ол иһин бүгүн үрдүк өрөгөйдөммүт, самныбат саргыламмыт, 100 саастаах эрээри, өрүү эдэр, өрүү үүнэр-сайдар кэскиллээх литературабыт дьоро киэһэтигэр, кинилэр барыларын үтүө ааттарын махталлаахтык ааттыах, сырдык кэриэстэригэр дириҥник сүгүрүйүөх кэриҥнээхпит! Ол биһиги, кинилэр кэннилэриттэн кэлбит, кинилэр дьыалаларын салгыыр суруйааччылар, иэспит буолар.
Икки үйэ кирбиитигэр хаан-уруу литературабыт 100 сыла туолуутугар тиийэн кэлбит кэнники көлүөнэ суруйааччылар – дьоллоох дьоммут. Суруйааччыга эрэ маннык бэлиэ кэмҥэ тиийэр, ол кэм туоһута уонна кыттааччыта буолар улуу дьол тосхойбот. Онон биһиги бүгүн бэйэ-бэйэбит истиҥник, доҕордуу эҕэрдэлэһиэх тустаахпыт.
Биһиги бүгүн эҕэрдэлиэх тустаахпыт бэйэбит үрдүк көрдөбүллээх, үтүө санаалаах бар дьоммутун, ааҕааччыларбытын. Үрдүк көрдөбүллээх, үрдүк культуралаах ааҕааччылаах буолан, литература онно эппиэттээн-хардаран, үрдүктэн-үрдүккэ тардыһар буолуохтаах. Ол туһугар барҕа махтал буолуохтун биһиги ааҕааччыларбытыгар!
Как вчера я говорил в Татте, на родине основоположников нашей литературы, история развития якутской литературы была весьма трудной, сложной, иногда даже принимала трагический характер. Когда над ее основоположниками: Кулаковским, Софроновым, Неустроевым начинали очередной раз греметь громы, сверкать огненным кнутом молнии, всегда на помощь к нам приходила Москва в лице лучших представителей русской интеллигенции, крупных, признанных писателей и критиков. Они по-существу грудью вставали в защиту добрых имен наших основоположников. Благодаря им они заняли свое подобающее место в истории литературы родного народа. За это низкий поклон и вечная благодарность нашим русским товарищам – присутствующим и отсутствующим сегодня в этом зале!
1937 сыллаахха Платон Алексеевич Ойуунускай “А.С. Пушкин өлбүтэ 100 сыллаах юбилейын суолтата уонна биһиги соруктарбыт” диэн дакылаатыгар маннык баһырхай баҕа санааны эппитэ: “Өскөтүн биһиги бухатыырдары туойар олоҥхобутугар чугас улуу эпическэй поэмалары айбыт Гомер, Фердоуси, Руставели курдук аан дойдуга биллэр ааттар литературнай нэһилиэстибэлэрин баһылаатахпытына, – диэбитэ Платон Алексеевич, – өскөтүн биһиги Шекспир уонна Пушкин, Гете уонна Байрон, Толстой уонна Горькай, Роллан уонна Барбюс курдук гиганнар нэһилиэстибэлэрин баһылаатахпытына, оччоҕо биһиги кэлэр кэмнэргэ гиганнары биэрэр кыахтаныахпыт”.
Сүүрбэһис үйэ устата саха суруйааччыларын бары көлүөнэлэрин кыһамньыларынан, талааннарынан аан дойдуга биллэр ити ааттар, гиганнар айымньылара хас биирдии саха ыалыгар киирдилэр. Кинилэр нэһилиэстибэлэрин сайдыылаах саха норуота айымньылаахтык баһылыыр… Ол эрээри ааһан эрэр үйэ устатыгар биһиги Платон Алексеевич улуу ыра санаатын кыайан толорботубут. Онон кини өйүн өрөгөйдөөх үрдүк көтүүтүн кэлэр XXI үйэ киэҥ кэскиллээх ыччаттарыгар тиэрдэбит. Ол сайдыылаах үйэ ыччаттара аан дойдуга ньиргиэрдээхтик иһиллэр саха литературатын гиганнарын биэриэхтэрэ диэн эрэнэбит.
Уруй-туску буолуохтун, дьол-соргу тосхойуохтун хаан-уруу сахабыт литературатыгар!